Adam Mickiewicz to jeden z najsłynniejszych polskich poetów epoki romantyzmu, jeden z wielkich Trzech Wieszczy (obok J. Słowackiego oraz Z. Krasińskiego). W swojej twórczości odwoływał się do motywów ludowych opowieści, czego przykładem jest między innymi utwór Lilije, pochodzący ze zbioru Ballady i romanse.
Lilije – środki stylistyczne
Ballada to szczególny gatunek literacki, który łączy w sobie cechy epiki, liryki i dramatu. Poruszana tematyka oscyluje wokół niezwykłych, fantastycznych zdarzeń i ludowych przekazów. Forma ta charakteryzuje się śpiewnością, emocjonalnością, tajemniczym nastrojem i pojawianiem się zjawisk oraz postaci nadnaturalnych, a także występowaniem dialogów oraz znaczącą rolą wszechwiedzącego narratora. Istotną funkcję odgrywa także przyroda, która często jest żywym, aktywnym bohaterem akcji.
Ballada w swojej budowie przypomina prostą, wiejską opowieść, przekazywaną z ust do ust, pełną wyrażeń gwarowych i potocznych. Podmiotem lirycznym w utworze Lilije jest narrator pochodzący z ludu (świadczy o tym specyficzne słownictwo), wypowiadający się w trzeciej osobie, będący obserwatorem historii, którą przekazuje dalej. Opowieść toczy się na gruncie realistycznym i fantastycznym, co jest szczególne dla tego gatunku, odbiorca poznaje świat nie tylko dzięki komentarzom autora, ale także przytaczanym dialogom bezpośrednich bohaterów akcji.
Charakterystyczna jest też rola przyrody, która tworzy tło dla wydarzeń, buduje nastrój i uzewnętrznia ludzkie emocje. Pod względem kompozycji, Lilije to utwór o nieregularnym charakterze, strofy mają zróżnicowaną ilość wersów, rymy są krzyżowe i parzyste. Występują liczne środki stylistyczne, takie jak opisowe epitety (zbrodnia niesłychana, wieczna tajemnica, buk stary), metafory (Cerkiew zapada w głąb) czy porównania (lilije rosną wysoko, jak pan leży głęboko). Szczególną rolę wśród figur retorycznych odgrywają wykrzyknienia (Nieboszczka bratowie! Twój mąż!), anafory – powtórzenia na początku danej partii tekstu (Czekają… czekają, Jak pan leży głęboko… jak pan leży głęboko) czy pytania retoryczne (Ach jak pogodzić braci? Kto weźmie? Kto straci?). Mają one silnie emocjonalny wyraz, budują dramaturgię akcji i nastrój grozy, podkreślają powagę zbrodni, służą zaciekawieniu potencjalnych słuchaczy opowieści.
Lilije – interpretacja
Głównym tematem ballady Lilije jest motyw bardzo emocjonujący lud – zbrodnia mężobójstwa. Niewierna żona morduje swojego męża, który dopiero powrócił z wojennej wyprawy, aby ukryć przed nim swoją zdradę. Kobieta zakopała nieboszczyka, a na jego prowizorycznym grobie zasiała tytułowe kwiaty – lilie. Licząc na uzyskanie rozgrzeszenia, udała się do pustelnika, któremu wyznała swój występek, mężczyzna z kolei zapewnił ją, że zbrodnia nie wyjdzie na światło dzienne. Wydawać by się mogło, że bohaterkę dręczyły wyrzuty sumienia i żałowała zabójstwa. Tak naprawdę jednak kieruje nią nie żal, a obawa przed dotkliwą karą – kobieta jest pozbawiona zasad moralnych, a morderstwo odbiera jej spokój ducha, strach nie pozwala jej na wymazanie go z pamięci.
Wraz z upływem czasu, bohaterka planuje małżeństwo z jednym z braci męża – w dniu ślubu jednak niespodziewanie zjawia się upiór nieboszczyka. Tytułowe lilie mają charakter symboliczny – najpierw zasadzone na grobie, zostały zerwane przez braci w celu przygotowania bukietu dla mężobójczyni. Kwiaty z pozoru niewinne, przywołały do rzeczywistego świata fantastyczną postać i wywołały nieuchronną karę – cerkiew zapada się pod ziemię, a zarówno kobieta, jak i bracia, zostają bezpowrotnie pochłonięci wraz z nią.