Wiersz Zbigniewa Herberta „Pan Cogito rozważa różnicę między głosem ludzkim, a głosem przyrody” pochodzi z piątego tomu poezji autora, wydanego roku 1974 o tytule „Pan Cogito”. Podobnie jak w pozostałych utworach tomu, podmiotem lirycznym wiersza jest tytułowy Pan Cogito. Przez literaturoznawców postać ta jest określana jako persona lub maska liryczna autora- służąca komentowaniu i analizowaniu rzeczywistości. Sam Herbert określał natomiast postać Pana Cogito jako „metodę” pozwalającą na odizolowanie i zobiektywizowanie się od doświadczeń subiektywnych, podmiotowych.
Pan Cogito rozważa różnicę między głosem ludzkim a głosem przyrody – analiza wiersza i środki stylistyczne
Wiersz „Pan Cogito rozważa różnicę między głosem ludzkim, a głosem przyrody” należy do liryki, a konkretnie do podgatunku jakim jest liryka bezpośrednia. Świadczą o tym stosowane przez podmiot liryczny pierwszoosobowe formy czasownika (np. „mogę to wszystko powtórzyć od nowa”). Patrząc holistycznie na utwór i postać Pana Cogito, wiersz ten jest typowym przykładem liryki bezpośredniej, jakim jest liryka maski, tj. takiej, w której podmiot liryczny przyjmuje postać osoby i przypisuje mu swoje przeżycia, emocje i odczucia. Pana Cogito można również interpretować jako alter ego samego Herberta.
Budowa wiersza jest nieregularna– składa się on z sześciu strof, gdzie pierwsza i ostatnia liczą po jednym wersie, druga oraz przedostania zawierają po cztery wersy, a pozostałe, środkowe strofy mają po siedem wersów. Utwór ten jest wierszem białym, ponieważ charakteryzuje go brak rymów w klauzulach. Dodatkowo, ze względu na to, że budowa wiersza nie opiera się na zgodności liczby sylab, a sama jego forma pozbawiona jest rytmu oraz znaków interpunkcyjnych, utwór ten jest również wierszem wolnym. Typ ten jest charakterystyczny dla twórczości Zbigniewa Herberta.
Utwór bogaty jest w środki artystycznego wyrazu. Występują w nim liczne epitety (np. „z ziarnistego milczenia”) mające na celu uwydatnienie cech opisywanego przedmiotu. Obecne są również porównania (np. „linii rozkwitającej prostej jak odwaga linii ostatecznej”), które mają za zadanie opisać jedną rzecz na przykładzie drugiej. Fragment „z piórem odziedziczonym po gęsi i Homerze” jest metaforą (przenośnią). Autor zastosował również powtórzenia („w linii wymierzonej poza; linii rozkwitającej; prostej jak odwaga linii ostatecznej) oraz charakterystyczny typ powtórzenia, jakim jest anafora (rozpoczęcie drugiej i trzeciej strofy od słowa „mogę”). Wiersz ten bogaty jest również w animizacje (np. „dzień połyka noc”) oraz personifikacje (np. „mamroczą chóry drzew”).
Pan Cogito rozważa różnicę między głosem ludzkim a głosem przyrody – interpretacja wiersza
Utwór liryczny „Pan Cogito rozważa różnicę między głosem ludzkim, a głosem przyrody” próbuje zestawić i zobrazować podobieństwa i różnice między człowiekiem- artystą, poetą, a siłami natury. Podmiot liryczny już na początku utworu wskazuje na fakt, że ludzie zostali obdarzeni zdolnością do mowy i pisma. Za pomocą metafory przywołuje postać Homera- poety starożytnej Grecji, podkreślając tym samym, że zdolność do wytwarzania dzieł towarzyszy ludzkości już od tysięcy lat i jest dziedziczona z pokolenia na pokolenie. Metaforę tę można rozumieć również tak, że pomimo upływu wieków, dzieła Homera wciąż pozostają aktualne, a ludzie mogą wciąż korzystać z jego spuścizny. W tej metaforze, tytułowy Pan Cogito odwołuje się również do historii polskich dzieł lirycznych- słowa „z piórem odziedziczonym po gęsi” nawiązują do słynnych słów Mikołaja Reja, iż „Polacy nie gęsi i swój język mają”. Rej był prekursorem w porzuceniu tworzenia twórczości po łacinie, na rzecz języka ojczystego. Tym samym podmiot liryczny przywołuje postać, która zrewolucjonizowała polskie wytwory kultury, a którego zmiana aktualna jest do dziś- wszak polscy poeci właśnie od czasów Reja zaczęli tworzyć właśnie w języku polskim. Podmiot liryczny porównuje poetów do wojowników, choć „z pomniejszoną włócznią”, którzy słowem pisanym, w sposób metaforyczny walczą o swe racje i przekonania, wpływając swoją twórczością na odbiorców.
