Utwór „Pospolite ruszenie” przedstawia przywary polskiej szlachty żyjącej w XVII wieku. Wacław Potocki negatywnie ocenia postawę współczesnych mu sarmatów, którzy zatracili waleczność i prawdziwy patriotyzm, przez co doprowadzili państwo do zguby.
Pospolite ruszenie – analiza i środki stylistyczne
W utworze nie zastosowano podziału na strofy, co oznacza, że ma budowę stychiczną. Składa się z dziewiętnastu wersów napisanych trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie. Pojawiają się rymy parzyste (inaczej sąsiadujące).
Utwór można przyporządkować do liryki pośredniej, ponieważ podmiot liryczny nie ujawnia się bezpośrednio. Zamiast tego w wierszu opisana jest sytuacja w obozie wojskowym zagrożonym atakiem Kozaków. Dopiero czytelnik na jej podstawie formułuje wnioski na temat szlachty i dochodzi do przesłania utworu. Natomiast pod względem tematycznym wiersz należy do liryki patriotycznej. Wynika to z faktu, że podmiot liryczny, tożsamy z autorem, poprzez wiersz pokazuje troskę o ojczyznę i zwraca uwagę na negatywne cechy rodaków, które osłabiają kraj.
Wiersz jest napisany w sposób zrozumiały dla przeciętnego odbiorcy współczesnego autorowi. Zawiera środki artystyczne, jednak nie mają one na celu zaskakiwać ozdobnością i kunsztem językowym, a raczej służą uwydatnieniu przekazu. Taka prostota jest charakterystyczna dla twórczości Wacława Potockiego, który tworzył w nurcie poezji ziemiańskiej/sarmackiej. W wierszu „Pospolite ruszenie” pojawia się apostrofa („Wstawajcie, Waszmość, czym prędzej”) oraz wykrzyknienie, które nadaje wypowiedziom emocjonalnego charakteru („Kto widział budzić ludzi w pierwospy!”). Odnaleźć można pytanie retoryczne („Oszalał pan rotmistrz, albo sobie gorzałki w czub nalał?”). Wykorzystane zostały epitety takie jak: „placowej straży” i „wolnej, równej szlachty”. Poeta oparł swój utwór na zastosowaniu synekdochy. Scharakteryzował całość szlachty za pomocą jednej sytuacji. Utwór zawiera elementy dialogu. Wypowiadają się w nim rotmistrz, szlachcic i dobosz, czyli członek orkiestry grający na bębnie.
Pospolite ruszenie – interpretacja
Utwór „Pospolite ruszenie” ma na celu scharakteryzowanie polskiej szlachty XVII wieku. Wacław Potocki był wnikliwym obserwatorem ówczesnej szlachty, czego wyrazem jest jego twórczość. Sam należał do tego stanu, dzięki czemu mógł zauważyć wiele cech sarmatów. Był właścicielem ziemskim i sprawował funkcje takie jak: sędzia skarbowy, podstarości biecki, sędzia grodzki biecki, podczaszy krakowski. W swoich wierszach nie koloryzował sytuacji, a wręcz przeciwnie, zwracał uwagę na złe postępowanie szlachty, które negatywnie odbijało się na państwie. W jego poezji, która ma charakter moralizatorski, uwidacznia się postawa patriotyczna i wezwanie do zmiany postawy przez szlachtę.