Utwór „Pospolite ruszenie” przedstawia przywary polskiej szlachty żyjącej w XVII wieku. Wacław Potocki negatywnie ocenia postawę współczesnych mu sarmatów, którzy zatracili waleczność i prawdziwy patriotyzm, przez co doprowadzili państwo do zguby.
Spis treści
Pospolite ruszenie – analiza i środki stylistyczne
W utworze nie zastosowano podziału na strofy, co oznacza, że ma budowę stychiczną. Składa się z dziewiętnastu wersów napisanych trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie. Pojawiają się rymy parzyste (inaczej sąsiadujące).
Utwór można przyporządkować do liryki pośredniej, ponieważ podmiot liryczny nie ujawnia się bezpośrednio. Zamiast tego w wierszu opisana jest sytuacja w obozie wojskowym zagrożonym atakiem Kozaków. Dopiero czytelnik na jej podstawie formułuje wnioski na temat szlachty i dochodzi do przesłania utworu. Natomiast pod względem tematycznym wiersz należy do liryki patriotycznej. Wynika to z faktu, że podmiot liryczny, tożsamy z autorem, poprzez wiersz pokazuje troskę o ojczyznę i zwraca uwagę na negatywne cechy rodaków, które osłabiają kraj.
Wiersz jest napisany w sposób zrozumiały dla przeciętnego odbiorcy współczesnego autorowi. Zawiera środki artystyczne, jednak nie mają one na celu zaskakiwać ozdobnością i kunsztem językowym, a raczej służą uwydatnieniu przekazu. Taka prostota jest charakterystyczna dla twórczości Wacława Potockiego, który tworzył w nurcie poezji ziemiańskiej/sarmackiej. W wierszu „Pospolite ruszenie” pojawia się apostrofa („Wstawajcie, Waszmość, czym prędzej”) oraz wykrzyknienie, które nadaje wypowiedziom emocjonalnego charakteru („Kto widział budzić ludzi w pierwospy!”). Odnaleźć można pytanie retoryczne („Oszalał pan rotmistrz, albo sobie gorzałki w czub nalał?”). Wykorzystane zostały epitety takie jak: „placowej straży” i „wolnej, równej szlachty”. Poeta oparł swój utwór na zastosowaniu synekdochy. Scharakteryzował całość szlachty za pomocą jednej sytuacji. Utwór zawiera elementy dialogu. Wypowiadają się w nim rotmistrz, szlachcic i dobosz, czyli członek orkiestry grający na bębnie.
Pospolite ruszenie – interpretacja
Utwór „Pospolite ruszenie” ma na celu scharakteryzowanie polskiej szlachty XVII wieku. Wacław Potocki był wnikliwym obserwatorem ówczesnej szlachty, czego wyrazem jest jego twórczość. Sam należał do tego stanu, dzięki czemu mógł zauważyć wiele cech sarmatów. Był właścicielem ziemskim i sprawował funkcje takie jak: sędzia skarbowy, podstarości biecki, sędzia grodzki biecki, podczaszy krakowski. W swoich wierszach nie koloryzował sytuacji, a wręcz przeciwnie, zwracał uwagę na złe postępowanie szlachty, które negatywnie odbijało się na państwie. W jego poezji, która ma charakter moralizatorski, uwidacznia się postawa patriotyczna i wezwanie do zmiany postawy przez szlachtę.
W wierszu „Pospolite ruszenie” została opisana sytuacja w obozie wojskowym. Do obozu dociera wiadomość, że jest zagrożony atakiem Kozaków. Kozacy często atakują nocą i są wyposażeni w broń palną, tzw. „samopały”. O wszystkim dowiaduje się rotmistrz, czyli dowódca wojskowy, który sprawuje pieczę nad obozem. Rotmistrz nakazuje doboszowi, aby obudził wszystkich i przekazał im, że należy bronić obozu. Jednak obudzeni sarmaci nie chwytają za broń. Nie są waleczni i lekceważą zagrożenie.
Zostaje przytoczona wypowiedź jednego z obudzonych szlachciców, który jest oburzony, że ktoś przerywa jego sen. Sugeruje, że dowódca postradał zmysły albo jest pijany, skoro każe żołnierzom wstawać w środku nocy. Szlachcic przejawia egoistyczną postawę i pokazuje, że najważniejsza dla niego jest własna wygoda. Powołuje się na tzw. „złotą wolność szlachecką”, która w jego mniemaniu została naruszona.