Tren VI został napisany przez Jana Kochanowskiego pod koniec XVI wieku. Jest jednym z 19 utworów napisanych przez poetę po śmierci jego ukochanej Orszuli. Poeta po śmierci córki, niepospolitej dzieciny, sięgając po klasyczny gatunek literacki wyraził swój ojcowski żal.
Spis treści
Tren VI – analiza utworu i środki stylistyczne
Cały cykl został napisany w zgodzie z rygorem budowy klasycznej pieśni żałobnej zwanej epicedium. Klasyczny porządek epicedium obejmował pięć części: ecordium (wstęp), laudatio (pochwała), comploratio (opłakiwanie), consolatio (pocieszenie), exhortatio (napomnienie). Tren VI stanowią część poświęconą wychwalaniu osoby zmarłej, czyli laudatio.
Tren VI dzieli się na dwie części, które ze sobą wyraźnie kontrastują. Czyniąc główną bohaterką małe dziecko Kochanowski zaprzecza tradycji liryki funeralnej, jednocześnie uwznioślając dokonania dziewczynki. Jest to utwór stychiczny, o wersach trzynastozgłoskowych z rymami żeńskimi i parzystymi.
Cześć pierwsza jest rozbudowaną apostrofą do zmarłej Orszulki. Fakt, że podmiot liryczny zwraca się do najsłynniejszej greckiej poetki przywodzi środek stylistyczny, którym jest inwokacja.
W pierwszym wersie podmiot liryczny zwraca się do adresatki, a jednocześnie – za pomocą porównania – hiperboli podkreśla zdolności i talenty dziewczynki. Orszulka zostaje porównana do Safony (poetki ze starożytnej Grecji). Występujący w pierwszym wersie zaimek dzierżawczy moja podkreśla osobistą więź podmioty lirycznego z bohaterką utworu. Epitet słowieńska dookreśla pochodzenie oraz przynależność kulturową zmarłej Orszulki, jednocześnie sugerując, że dziewczynka mogła pełnić doniosła rolę dla liryki polskiej. Za pomocą metafory na którą nie tylko moja cząstka ziemiańska, Ale i lutnia dziedzicznym prawem spaść miała podmiot liryczny podkreśla wagę talentu dziewczynki oraz jej przeznaczenie poetyckie.
W kolejnych wersach za pomocą rozbudowanego porównania z części wychwalającej talent dziewczynki poeta przechodzi do poetyckiego opisu jej śmierci. Przejście osadzone jest na porównaniu dziewczynki do słowika (ptak, który słynie z pięknych śpiewów). Orszulka jest słowiczkiem w krzaku zielonym, śpiewającym całą noc, a następnie szczebiotką (neologizm utworzony od czasownika szczebiotać) spłoszoną przez śmierć. Wyraz szczebiotać jest pomostem pomiędzy dzieciństwem i śpiewającym ptactwem. Wyraz spłoszyć podkreśla i uspójnia porównania dziewczynki do słowika (została spłoszona tak, jak można spłoszyć ptaszka).
W dalszej cześć utworu podmiot liryczny wyznaje swój żal z powodu straty córki. Za pomocą metaforycznego użycia słowa nasycić (nie nasyciłaś mych uszu swymi piosenkami) poeta podkreśla przedwczesność śmierci dziecka. W kolejnym wersie za pomocą metafory (płacz jest zapłatą za śmierć) podkreśla swój ból oraz ojcowską rolę w śmierci córki.
W kolejnych wersach pojawia się analogia do ówczesnych pieśni weselnych, która zostaje wpleciona jako cytat, wypowiedź samej bohaterki. Zawierają one analogię do sposobu, w który panna młoda żegnała się z domem rodzinnym podczas weselnego rytuału. Słowa nawiązują również do wypowiedzi Antygony z Sofoklesa (pożegnanie Antygony ze światem). Poprzez podobieństwo formalne (z pieśnią weselną) oraz treściowe (z wypowiedzią Antygony) poeta porównuje córkę do postaci z greckiej tragedii oraz XVI-wiecznej panny młodej.
Dominującym środkiem stylistycznym w utworze jest zdrobnienie. Podmiot liryczny za pomocą zdrobnień opisuje bohaterkę wiersza. Orszulka ma usteczka, jest słowiczkiem, śpiewa gardełkiem. Poprzez porównania podmiot liryczny podkreśla osobistą więź z dziewczynką oraz czułe relacje, którymi ją darzy.
Tren VI – interpretacja utworu
W utworze Jan Kochanowski przedstawia nadzieje, które miał wobec swojej małej córeczki. Podkreśla jej talent poetycki, który pozwoliłby jej pójść w jego ślady i zostać uznaną poetką rangi Safony.
Poprzez nawiązanie do pieśni weselnej poeta wyraża swoje nadzieje, jakie miał wobec córki jako ojciec – jej zamążpójścia i doświadczania kolejnych etapów w życiu. Być może poprzez przywołanie pieśni weselnej za pomocą utworu poetyckiego poeta w sposób metaforyczny doświadcza odejścia z domu córki – panny młodej.
Pierwsza część utworu jest podkreśleniem zdolności córki, druga ukazuje żal, jaki jej śmierć spowodowała w poecie. W wierszu wyraźnie wyczuwalna jest niezwykła więź, jaką ojciec miał z córką oraz czułości i ciepłych uczuć, jakimi ją obdarzał. W utworze wyraźnie podkreślone jest przedwczesne odejście dziecka oraz tragiczność tego wydarzenia. Żal Kochanowskiego po stracie córki jest ogromny, tym bardziej, że ich relacja była niezwykła. W całym utworze poeta podkreśla, że córka była jego.
Tren jest utworem, którym w niezwykle osobisty, liryczny i poetycki sposób autor wyraża własne doświadczenie śmierci dziecka. Rola matki jest marginalna, a jej odczucia wydają się nie wiązać z tak dużym doświadczeniem straty. Wydaje się, że to przede wszystkim poeta utracił nie tylko dziecko, ale swoją następczynię, osobę, która w szczególny sposób była mu bliska. W utworze dziewczynka jest jednocześnie wielkim talentem i niewinnym dzieckiem, ptaszyną, która została spłoszona.