„Tren XIII”, jest to trzynasty tren napisany przez Jana Kochanowskiego, z serii zbioru dziewiętnastu trenów, oznaczonych cyframi rzymskimi. Treny Kochanowskiego to pieśni żałobne napisane na cześć jego zmarłej córeczki, Urszulki. Autor dzięki tym utworom ma zamiar upamiętnić swoje dziecko, opłakać ją i zrzucić z siebie ciężar jej straty.
Tren XIII – analiza utworu i środki stylistyczne
„Tren XIII” rozpoczyna się od dwóch apostrof. Pierwszą z nich stęskniony ojciec kieruje bezpośrednio w stronę utraconej córki: „Moja wdzięczna Orszulo, bodaj ty mnie była albo nie umierała lub się nie rodziła”. Kochanowski chce podkreślić dzięki temu zdaniu wielkie cierpienie oraz pustkę, która go ogarnia. Pisze on o tym, że skoro losy Urszuli były tak rozplanowane, lepiej by było dla niego oraz dla niej, aby się nie rodziła, aby ojciec w ogóle nie wiedział o jej istnieniu. Drugą apostrofę poeta skierował w stronę murarzy, którzy zajmują się wykonaniem kamienia nagrobnego dla dziecka.
Utwór Kochanowskiego ma typową formę dla trenów, jest on wierszem stychicznym, czyli napisanym w formie ciągłej, nie jest podzielony na strofy. Jest on także trzynastozgłoskowcem. Ważnym środkiem stylistycznym, którego autor użył podczas tworzenia utworu, są epitety oceniające, w tym przypadku idealizujące Urszulkę. Mają one za zadanie podkreślić uczucia ojca do swojego dziecka tak, aby czytelnik bardziej je odczuł. W „Trenie XIII” Kochanowski zastosował także porównania, np. córki do snu, co udowodnić ma jej nagłe zniknięcie, takie jak zanikanie snów, kiedy się budzimy. Autor użył również archaizmów, czyli słów, których nie spotkamy w teraźniejszej polszczyźnie, albo zmieniły one swoją formę, a nadal znaczą to samo, a były one typowe dla poezji XV wieku, np. „jać”, „Orszulo”, „odbieżała”, „wszytki”.
Tren XIII – interpretacja utworu
Dopiero czytając „Tren XIII” zauważamy, że autor zaczyna rozumieć, iż nic nie jest w stanie przywrócić mu utraconej Urszulki. Apostrofa, która znajduje się na samym początku utworu jest dowodem na to, że rozpacz ojca sięga zenitu. W poprzednich utworach cyklu widać jeszcze cień nadziei ojca, jednak pisząc „Tren XIII” Kochanowski całkowicie się poddaje i rozkłada ręce nad prośbami oraz próbami odzyskania swojego dziecka.
Autor przekreśla wszystkie nadzieje oraz plany związane z przyszłością córki, ponieważ odebrała mu to jej niesprawiedliwa śmierć. Twierdzi on, że wraz z utratą Urszuli stracił on część duszy, co podkreśla jego żal oraz rozpacz. Kochanowski zapewnia czytelnika, że została mu już tylko tęsknota, która nigdy od niego nie odejdzie i jest niemożliwa do ukojenia.
Kochanowski traci wszelkie nadzieje na powrót córki
W poprzednich trenach autora rozbrzmiewała nadzieja, a także prośby, do Boga, a także do samej Urszuli, aby powróciła, aby znów mógł dzielić z nią swoje szczęśliwe chwile. „Tren XIII” jednak, jak i wszystkie następne treny, są już całkowitym zrozumieniem tego, iż ukochana Urszula już nigdy nie wróci. Kochanowski nie pogodził się jeszcze ze stratą córki, co podkreślają użyte przez niego środki stylistyczne, jego przemyślenia, jego ogromna rozpacz i żal. Autor podkreśla, że aby pogodzić się ze stratą ukochanej córki, musi minąć spory okres czasu, ale jego dusza już nigdy nie będzie pełna, zawsze już będzie wypełniona pustką oraz tęsknotą po dziewczynce.