Tren III autorstwa Jana Kochanowskiego został wydany w 1580 roku w Krakowie w cyklu składającym się z dziewiętnastu utworów. W Trenie III autor zwraca się bezpośrednio do swoje dwuipółletniej córki, która przedwcześnie zmarła.
Geneza Trenów
Cały cykl powstawał przez kilka lub kilkanaście miesięcy. Poeta treny napisał po śmierci swojej córki, Urszulki. Wyrażał w ten sposób ból i żal po swojej wielkiej stracie. Jest to zbiór utworów lirycznych o charakterze żałobnym. Autor poszukuje pocieszenia po stracie i stara się wyciągnąć z zaistniałej sytuacji pouczające wnioski. Zatem w Trenie III mamy również do czynienia z consolatio oraz exhortatio. Zarówno z osobna Tren III jak i cały cykl Trenów Jana Kochanowskiego spełniają konstrukcję i cechy charakterystyczne dla utworów lamentacyjno-refleksyjnych. Autor w ten sposób rozpoczął nieznaną wcześniej formę gatunku zwaną cyklem trenologicznym.
Tren III – środki stylistyczne, interpretacja
Tren III składa się z 14 wersów. Jest napisany w sposób stychiczny czyli ciągłym tekstem bez podziału na strofy.
Podmiot liryczny niewątpliwie pisze w pod wpływem ogromnej goryczy i bólu po stracie córki, jest rozdarty. Tren rozpoczyna się apostrofą do Urszulki w formie wykrzyknienia: „Wzgardziłaś mną, dziedziczko moja ucieszona!”. Już w pierwszym wersie wyrażone są silne emocje, tęsknota za Urszulką. Podmiot stara się zrzucić na nią część odpowiedzialności za zaistniałą sytuacje w której się znalazł.
Utwór jest bogaty w przerzutnie odzwierciedlające wahanie emocjonalne poety. Świadczą o tym liczne metafory i wykrzyknienia skierowane do ukochanej osoby. W tekście występuję hiperbola przejawia się ona w przyrównywaniu córki do majątku ziemskiego „Ojczyzna, niżlibyś ty przestać na niej miała”. Utwór Kochanowskiego jest tak jakby podporządkowany pewnej kompozycji, która oparta jest na motywach staropolskich odnoszących się ojcowizny. Może to świadczyć również o tym, że poeta widział w swojej córce dziedziczkę swojego talentu. Być może widział w niej kiełkujący talent i traktował jako osobę potrafiącą kontynuować jego twórczość. Wiersz ten to trzynastozgłoskowiec o wyraźnym kontraście pomiędzy tym co dzieje się z psychiką autora w trakcie tworzenia trenów, a jego próbą zachowania pozorów wykształconego człowieka renesansu i stoika. Cały czas podmiot walczy sam ze sobą i próbuje nabrać dystansu do poruszanej problematyki.
W Trenie III bohaterem lirycznym jest zmarła córka osoby mówiącej. Jest ona bardzo ważna dla podmiotu przez co wzrasta do rangi niemal persona gravis. Świadczy o tym cytat: „To prawda, (że Ojczyzna) była nigdy nie zrównała / Z ranym rozumem twoim, z pięknymi przymioty”. Występuje tu kolejna hiperbola, która ukazuje Urszulkę, jako znacznie ważniejszą aniżeli cały majątek ziemski. Jan Kochanowski używa licznych zdrobnień, takich jak: „stopeczkami twymi”, czy „ręczynkami swymi”. Pokazuje to czytelnikowi ogrom uczuć jakimi ojciec darzył córkę. Dodatkowo potwierdza to iż adresatem wiersza Urszulka. Sposób w jakim podmiot się wyraża przedstawiona utwór jako osobisty i niepowtarzalny. W wierszu pojawiają się rymy parzyste, w formie żeńskiej oraz epitety.
Tren III ma również kontekst religijny. Nawiązanie religijne „Tam cię ujrzę, da Pan Bóg, a ty więc drogimi”. Tworzy wiarygodną kreację cierpiącego ojca. Autor dociera do odbiorców idąc drogą myślenia większości ludzi. Polega to na tym, że gdy człowiek doświadcza cierpienia i udręki zwraca się w stronę pewnego i doskonałego boskiego świata. Stanowi to drogę ucieczki od poczucia bezsilności oraz słabości.