Literatura epoki romantyzmu wykształciła kilka bardzo charakterystycznych typów bohaterów lub, mówiąc bardziej naukowo, podmiotów lirycznych, gdyż najczęściej występowali oni w dziełach lirycznych, choć nie jest to regułą. Żadna inna epoka (może poza modernizmem, który jednak był bardzo mocno inspirowany stylistyką romantyczną) nie pozostawiła po sobie jednej tak spójnej konstrukcji literackiej. Poznajmy więc bohatera romantycznego.
Spis treści
Definicja i cechy bohatera romantycznego
Epoka romantyzmu europejskiego obfitowała w naprawdę wybitnych pisarzy. Goethe, Byron, Puszkin czy Mickiewicz to tylko niektórzy z nich. W bohaterach lirycznych tych twórców zbiegały się cechy, którym w romantyzmie poświęcano najwięcej uwagi i uważano za najszlachetniejsze. Dzieła takie jak Cierpienie młodego Wertera, Giaur, Ivanhoe czy Dziady zyskując olbrzymią popularność wśród czytelników, przyczyniły się do wypromowania pewnego wzorca charakterologicznego, który bardzo często bywał przenoszony z literatury do prawdziwego życia. Wzorzec ten miał bardzo duży wpływ na formowanie się postaw życiowych wielu społeczeństw, czego przykładem na gruncie polskim mogą być np. powstania październikowe i styczniowe (oczywiście byłoby błędem myślenie, że to literatura doprowadziła do ich wybuchu, jednak na pewno miała wpływ na ich kształt, choćby przez wzgląd na nastrój społeczny).
Bohater romantyczny był przede wszystkim człowiekiem w pewien sposób wyobcowanym ze społeczeństwa, wyobcowanym przez swoją „inność”. Inność owa polegała na po wielokroć większej niż u zwykłego człowieka wrażliwości, empatii, podatności na bodźce emocjonalne i psychiczne, a także duchowe. Nadwrażliwość ta doprowadzała bohatera do stanu ciągłego napięcia wewnętrznego, niepokoju, permanentnego konfliktu duchowego. Człowiek taki dostrzegał w świecie dużo więcej szczegółów, przez co doświadczał całej jego niedoskonałości na wielu płaszczyznach i stale się wobec niej buntował. Jak się nietrudno domyślić, postać taka ulegała bardzo silnym emocjom, zarówno pozytywnym, jak i negatywnym – żyła w ciągłym rozchwianiu emocjonalnym. Cechą charakterystyczną dla bohatera romantycznego jest uwikłanie w wielką miłość – dodajmy – najczęściej nieszczęśliwą. Doświadczenie wielkiego uczucia (niekoniecznie miłości namiętnej, w literaturze polskiej równie często jest to miłość do ojczyzny), a następnie rozczarowania owym uczuciem, doprowadza takiego człowieka na granicę obłędu. Bohater romantyczny balansuje więc cały czas na granicy ekstremów, zarówno jego radość, jak i rozpacz, rozpalają go do absolutnego maksimum.
Bohater romantyczny jest nierozumiany przez innych ludzi, przez społeczeństwa, dlatego jest samotny. Jednocześnie nie zabiega on o zrozumienie ze strony zwykłych ludzi, ponieważ ma przeświadczenie o własnej wybitności, niepowtarzalności, uważa, że tak silne doświadczanie świata czyni zeń niejako przywódcę dla konkretnej zbiorowości (np. narodu walczącego o odzyskanie niepodległości). Człowiek ten kieruje się w życiu uczuciami i emocjami, intuicję stawia ponad racjonalizmem. Ma tendencję do wpadania w stany z pogranicza głębokiej melancholii i depresji, co czyni zeń jednostkę tajemniczą, a przez to ciekawą, pociągającą. Charakteryzuje go również przywiązanie do natury, jako do świata nieskażonego ingerencją człowieka, a przez to w jakiś sposób idealnego.
Bohater romantyczny najczęściej ginie w nieszczęśliwych okolicznościach: odbiera sobie życie, poświęca je w heroicznym geście ratowania narodu lub znika w niewyjaśnionych okolicznościach.
Bohaterowie romantyczni w przykładach literackich
- Werter z Cierpień młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego;
- Doktor Faust z Fausta Johanna Wolfganga Goethego;
- Wilfred z Ivanhoe Waltera Scotta;
- Tytułowy bohater Giaura George’a Byrona;
- Oktaw ze Spowiedzi dziecięcia wieku Alfredade Musseta;
- Tytułowy bohater Eugeniusza Oniegina Aleksandra Puszkina;
- Tytułowy bohater Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza;
- Gustaw/Konrad z Dziadów Adama Mickiewicza;
- Tytułowy bohater Kordiana Juliusza Słowackiego;
- Tytułowy bohater powieści poetyckiej Lambro. Powstańca grecki Juliusza Słowackiego;
- Tytułowy bohater dramatu Irydion Zygmunta Krasińskiego.
Pojęcie „bohater romantyczny” jest stosowane nie tylko wobec postaci literackich powstałych w tej konkretnej epoce, chociaż jest to pierwsze i najważniejsze jego znaczenie. Sformułowania tego możemy używać wobec wszystkich postaci, które targane są silnymi emocjami, przeżywają silny konflikt wewnętrzny, buntują się przeciw nieprawidłowemu porządkowi świata i przez swoją nadwrażliwość są samotne i wyobcowane ze społeczeństwa. Bardzo mocno z tego wzorca czerpała literatura modernizmu, nieprzypadkowo nazywana przez niektórych badaczy neoromantyzmem. Podobieństw jest bowiem wiele, moderniści również kreowali bohaterów wyobcowanych, osamotnionych przez swoją wybitność i swój geniusz, ścierających się z ekstremalnymi przeżyciami wewnętrznymi, niezrozumiałymi dla zwykłych ludzi.