Jakoś tak już jest, że nie zaczynamy rozmowy od razu od meritum i nie ucinamy jej razem z kropką kończącą zdanie, którym nasza sprawa została załatwiona. Mamy do dyspozycji wiele zwrotów, które służą nam do płynnego wejścia z kimś w interakcję oraz do płynnego z niej wyjścia. Już chyba każdemu znane jest sformułowanie „small-talk” oznaczające krótką, niezobowiązującą rozmowę na błahy temat, której jedynym zadaniem jest podtrzymanie kontaktu z drugą osobą, kiedy np. niezręcznie jest milczeć przebywając ze sobą. Tego rodzaju zabiegi zaliczane są do tzw. funkcji fatycznej naszego języka.
Spis treści
Funkcja fatyczna – definicja i zastosowanie
Funkcja fatyczna języka to zestaw tych środków, które nie służą do przekazywania żadnych konkretnych treści czy merytorycznych komunikatów, a jedynie nawiązaniu lub podtrzymaniu kontaktu między dwojgiem lub większą ilością osób. Jest to funkcja jak najbardziej praktyczna i każdy z nas korzysta z niej po wielokroć każdego dnia nawet nie zdając sobie z tego sprawy. „Dzień dobry” wypowiedziane do sąsiada mijanego na klatce schodowej, „Co ty opowiadasz?” rzucone w rozmowie telefonicznej z przyjacielem bądź przyjaciółką, czy „Do widzenia!” skierowane do pani ze sklepu, w którym codziennie kupujemy warzywa – te wszystkie komunikaty służą właśnie fatyzmowi społecznemu. Taki po prostu utarł się zwyczaj w naszym kręgu kulturowym: niezręcznie czulibyśmy się mijając swojego sąsiada bez słowa, wysłuchując telefonicznej opowieści nie dając żadnych oznak zainteresowania lub wychodząc z codziennie odwiedzanego sklepu w milczeniu. Funkcja fatyczna więc pomaga nam w codziennej komfortowej egzystencji w społeczeństwie.
Rodzaje operatorów językowych w funkcji fatycznej
Operatorem językowym nazywamy wyraz lub zwrot służący konkretnej funkcji języka. Jeśli chodzi o funkcję fatyczną, wyróżniamy trzy główne grupy operatorów:
- powitalne – służące do nawiązania rozmowy, takie jak, np.: „Dzień dobry”, „Cześć”, „Witam”, „Halo”, „Jak leci?”, „Co tam?”, „Hej”, „Sie ma”;
- służące do podtrzymywania rozmowy, takie jak, np.: „Co ty opowiadasz?”, „Naprawdę?”, „Aha”, „To ciekawe”, „Mów dalej”, „Serio?”, „Mhm”;
- pożegnalne – służące do zakończenia prowadzonej rozmowy, takie jak, np.: „Do widzenia”, „Do zobaczenia”, „Z Bogiem”, „Pa pa”, „Nara”;
Tego rodzaju operatorów jest całe mnóstwo i cały czas mogą pojawiać się nowe. Mogą się również zmieniać w zależności od indywidualnych cech tożsamości rozmówców.
Inne przejawy funkcji fatycznej języka
Istnieją również sytuacje, w których nie tylko pojedyncze zwroty, ale wręcz całe wypowiedzenia, a nawet całe rozmowy, mają charakter fatyczny. Takie rozmowy nie niosą ze sobą w zasadzie żadnych merytorycznych treści, służą jedynie temu, by rozmówcy czuli się dzięki niej bardziej komfortowo w danej sytuacji. Przykłady: rozmowa prowadzona z sąsiadem w czasie jazdy windą, wymiana zdań z taksówkarzem podczas kursu, rozmowa z dawno nie widzianym kolegą ze szkoły na przystanku tramwajowym, itp.
Wszystkie te sytuacje, kiedy dochodzi do przysłowiowej „rozmowy o pogodzie”, to chwilę, w których z różnych względów jesteśmy zmuszeni przebywać w jednej przestrzeni z osobami, które znamy wystarczająco dobrze, by je rozpoznawać, ale nie na tyle dobrze, by być w stanie nawiązać konkretną rozmowę. Są to zresztą najczęściej sytuacje krótkotrwałe, gdzie rozwijanie jakiekolwiek tematu mija się z celem. Język wykształcił dla nas zwroty i umiejętność posługiwania się nimi po to, byśmy lepiej mogli radzić sobie w otaczającej nas rzeczywistości. Funkcja fatyczna jest tego doskonałym przykładem.