Jądro ciemności Josepha Conrada to jeden z najbardziej wstrząsających literackich obrazów tego, jak makabryczne formy może przyjąć człowieczeństwo, kiedy jest wystawione na działanie ekstremalnych warunków. Główny bohater powieści podróżuje nie tylko wgłąb Afryki, lecz przede wszystkim wgłąb duszy, nie tylko swojej, lecz także tajemniczego i fascynującego agenta handlowego, który ukrył się w dżungli i zawładnął umysłami jej mieszkańców.
Spis treści
Motyw podróży
Podróż w Jądrze ciemności to niemal motyw przewodni. Główny bohater, Charlie Marlow, spędza w ten sposób większą część fabuły. Najpierw podróżuje do Afryki, by tam przez ponad dwa miesiące płynąć w górę rzeki w celu odnalezienia agenta Kurtza. W czasie tej podróży bohater odbywa jeszcze jedną,którą można by nazwać intelektualno-duchową. Postępująca fascynacja postacią szalonego Kurtza gna Marlowa w górę rzeki, wgłąb afrykańskiego kontynentu nie mniej silnie, niż łódź którą płynie. Jest to podróż wgłąb wielkiej niewiadomej, tytułowej ciemności. W jej trakcie bohater uczy się wiele na temat ludzkiej natury. Widzi, jak poczucie władzy oraz niesprzyjający klimat zmieniają białych kolonialistów w jednostki bezwzględne i pozbawione zasad moralnych.
Motyw szaleństwa
Szaleństwo jest u Conrada pojmowane wielorako. W najbardziej dosłownym sensie jest to choroba umysłowa, która dopada białych ludzi po dłuższym pobycie w Afryce, na skutek nieprzystosowania do ekstremalnego klimatu. Inne – dużo gorsze szaleństwo – to szaleństwo moralne, czy w zasadzie antymoralne, którym charakteryzują się kolonizatorzy. W bezwzględny sposób eksploatują oni kontynent i jego mieszkańców, byle tylko jak najszybciej zarobić jak najwięcej. Czują się zupełnie bezkarni, a rdzennych Afrykańczyków traktują jak robocze zwierzęta. Saminie pracują, natomiast postępuje w nich degrengolada moralna, czego wyjaskrawionym przykładem jest Kurtz. On bowiem dał się szaleństwu zawładnąć w zupełności.
Motyw kobiety
Kobiety są przez Conrada przedstawione w sposób dosyć stereotypowy. Są to przeważnie gospodynie domowe, które realizują się wyłącznie wśród wykonywania obowiązków domowych i pomaganiu swoim mężom w utrzymaniu. Intelektualnie pozostają naiwne, łatwowierne, z wizją świata bardzo daleko odbiegającą od rzeczywistości. Wierzą w bajki i opowieści, w czasie gdy prawdziwy świat jest brutalny, brudny i nieuczciwy.
Motyw kolonializmu
To jeden z głównych tematów literatury Josepha Conrada. Podróż Marlowa do Afryki i jego późniejsza opowieść o tej podróży, służy temu, by pokazać czytelnikowi prawdziwe oblicze zabiegów kolonialnych, jakich dopuszczali się Europejczycy w Afryce. Z pozoru szlachetna misja niesienia cywilizacji zacofanym rdzennym mieszkańcom Czarnego Lądu, bardzo szybko zmieniła się w przemoc, wyzysk i upadek moralny. Rdzennych zaczęto traktować jak niewolników, a Afrykę jako źródło surowców, na których można zarobić w Europie. Kolonizatorzy byli ludźmi bezwzględnymi, pozbawionymi skrupułów, a ciemność, która nimi kierowała, pogłębiana była przez niesprzyjający Europejczykom, afrykański klimat, który odciskał na ich umysłach straszliwe piętno.
Motyw zła
Tytułowe „jądro ciemności” to nie tylko miejsce w sensie geograficznym, gdzie Kurtz zbudował swoje szalone imperium. To przede wszystkim miejsce w duszy każdego człowieka, gdzie czai się zło. Miejsce, którego trzeba być świadomym, żeby mieszkająca tam ciemność w odpowiednich warunkach nie wydostała się na zewnątrz i nie zawładnęła naszą naturą.