Zbrodnia i kara to jedna z najwybitniejszych powieści wszech czasów. Pełna jest uniwersalnych prawd o życiu i ludzkiej psychice, zwłaszcza o jej ciemnych stronach. Po raz pierwszy czytelnicy mieli okazję tak dokładnie przyjrzeć się umysłowi i motywacjom mordercy, a także wszystkiemu, co przeżywał on po dokonaniu okrutnej zbrodni i w czasie ponoszenia konsekwencji. W powieści Dostojewskiego występuje również wiele tradycyjnych wątków i motywów literackich.
Spis treści
Motyw zbrodni
Wbrew pozorom motyw ten nie odnosi się wyłącznie do morderstwa Alony Iwanownej i Lizawiety dokonanego przez Raskolnikowa, choć jest to główny wątek powieści. Wielu zbrodni dopuszcza się Swidrygajłow, wielu ludzi przez niego cierpi, a nawet odbiera sobie życie. Innego rodzaju zbrodnią, bo dokonywaną głównie na samym sobie, jednak nie bez konsekwencji dla otoczenia, jest autodestrukcyjny alkoholizm Marmieładowa, przez który jego żona traci zmysły, a córka zmuszona jest się prostytuować. Nieodłączną kwestią tego motywu jest problem stosunku do zbrodni, który każdy ma inny, a także problem ponoszonych konsekwencji.
Motyw miłości
Miłość w Zbrodni i karze ma wiele barw. Najważniejsze jest jednak uczucie, jakie rodzi się pomiędzy Sonią a Rodionem. Jest to wzajemna miłość dwójki ludzi, którzy są na dnie i jako jedyni nie żywią do siebie pogardy. Dzięki Sonii Raskolnikow czuje, że nie wszystko się dla niego skończyło i przede wszystkim, że ma jeszcze szansę na odkupienie swoich win. Wielką miłością darzy swoje dzieci matka Rodiona i Duni. W powieści widać również miłość interesowną i nieszczerą (Piotr Pietrowicz Łużyn) i wyraźnie chorobliwą, spaczoną (Swidrygajłow).
Motyw szaleństwa
W powieści Dostojewskiego bardzo wiele wydarzeń i osób nosi znamiona szalonych, jednak w największym stopniu doświadcza tego stanu Raskolnikow. Student już wcześniej nie był przykładem stabilności emocjonalno-nerwowej, lecz po dokonaniu zbrodni jego psychika załamuje się na dobre. Chłopak zaczyna zachowywać się irracjonalnie, zapada na chorobę i przez wiele dni w zasadzie traci przytomność. Wpada w manię prześladowczą, staje się porywczy i traci kontakt z rzeczywistością.
Motyw jednostki wybitnej
Rodion Raskolnikow ulega pewnej manierze intelektualnej, charakterystycznej dla XIX wieku. Chodzi o kult jednostki, który swoje korzenia miał w ideologii romantycznej, a przedłużenia miał znaleźć później w modernizmie. Koncepcja zaczerpnięta była z filozofii Fryderyka Nietzchego. Raskolnik był przekonany, że społeczeństwo dzieli się na geniuszy, od których zależy kształt historii i bezwartościowy tłum, od którego zależy jedynie przetrwanie gatunku. Siebie oczywiście uważał za człowieka wybitnego, co pomogło mu w swojej głowie usprawiedliwić zamordowanie lichwiarki.
Motyw przemiany
Rodion Raskolnikow jest bohaterem dynamicznym, jego poglądy, motywacje i postawa zmieniają się w trakcie biegu fabuły. Na początku jest człowiekiem zagubionym, pochłoniętym przez mrok, frustrację i nędzę. Człowiekiem zadufanym w sobie, który gardzi resztą ludzkości i który poważa się na odebranie życia drugiemu człowiekowi w myśl własnej ideologii. Pod koniec jest człowiekiem boleśnie przekonany o tragiczności błędu, jaki popełnił. Jest człowiekiem pokornym wobec losu, pogodzonym z koniecznością własnej pokuty. Zaczyna wierzyć w Boga i czytać Pismo Święte. W wierze i w odwzajemnionej miłości do Sonii widzi nadzieję na przyszłość szczęśliwszą od przeszłości.