Na czym polega wizyjność prozy Brunona Schulza?

Autor: Grzegorz Paczkowski

Proza poetycka należy do niezwykle wyrafinowanych gatunków literackich. Dlatego też niewiele jest przykładów takich dzieł, które przechodzą do historii. Są to dzieła raczej dla kameralnej rzeszy odbiorców, szczególnie wrażliwych na słowo, jego brzmienie i znaczenie. Do najwybitniejszych przykładów prozy poetyckiej zaliczyć można bez wątpienia zbiór opowiadań autorstwa Brunona Schulza pt. Sklepy cynamonowe. 

Jedną z najważniejszych cech gatunkowych Sklepów cynamonowych jest ich wizyjność, która dominuje w świecie przedstawionym stworzonym przez Schulza. Głównym bohaterem jego opowiadań jest dziecko, kilkuletni chłopiec, Józef. To właśnie jego oczami czytelnik poznaje tajemniczy świat galicyjskiej prowincji sprzed ponad wieku. Perspektywa dziecka sprawia, że czytelnik ogląda rzeczywistość do jakiej nie jest przyzwyczajony. Jest to rzeczywistość nacechowaną dobrem, pięknem, wyobraźnią, przejaskrawieniem, itp. Rzadko który dorosły ogląda świat w ten sposób. Józef jest w dodatku dzieckiem bardzo wrażliwym, co nakłada na jego patrzenie dodatkowe filtry. Dzięki wszystkim tym składnikom możemy mówić o tym, że proza zawarta w Sklepach cynamonowych jest wizyjna. Przedstawia ona bowiem pewną wizję rzeczywistości, pewien jej wariant, wersję, której autor pragnął dać wyraz, przekazać czytelnikowi. 

Dowody tej wizyjności odnaleźć można w Sklepach cynamonowych w zasadzie na każdym kroku. Nawet zwyczajny spacer po rodzinnym miasteczku, które utożsamiane może być z Drohobyczem, staje się bowiem dla małego Józefa duchową i emocjonalną przygodą, wyprawą w nieznane. W nienaturalnie ekspresyjny sposób postrzega on barwy, dźwięki, smaki i zapachy, lecz także rzeczy martwe – budynki, ławki, fragmenty murów. Wszystkie te elementy codziennego krajobrazu miejskiego są w głowie malca niezwykle żywe, pulsują niesamowitą energią witalną. Podobnie głębokie jest jego widzenie chociażby zwierząt, o czym świadczy bardzo głębokie przeżywanie dorastania szczeniaka Nemroda, a także ludzi, czego dowodem jest choćby duchowe wręcz zaangażowanie chłopca w relację z pogrążającym się w szaleństwie ojcem. Opisując Jakuba, Józef często posługuje się stylizacją biblijną, ponieważ ma go niemal za biblijną postać. 

Dzięki takiemu poprowadzeniu narracji w Sklepach cynamonowych udało się Schulzowi przedstawić świat codzienny, jaki wszyscy znamy, w niecodzienny sposób. Autor uświadomił, że nie trzeba wcale wiele, by w najprostszych rzeczach, znajdujących się pod ręką, dostrzec artefakty o niezwykłej mocy i niezwykłym znaczeniu. Perspektywa młodego Józefa zakłada pewnego rodzaju przeinaczenie w postrzeganiu codzienności, trudno się oprzeć wrażeniu, że owa wizyjność odbiega mimo wszystko od prawdy. Sklepy cynamonowe dowodzą jednak tego, że nasze podejście do świata potrafi nie tylko dać nam złudzenie odmienności, lecz także (a może nawet przede wszystkim) dokonywać w owym świecie pewnych rzeczywistych zmian. To jedna z najbardziej charakterystycznych cech literatury stworzonej przez Brunona Schulza, która – mimo że niezbyt bogata pod względem ilościowym – zdołała zmienić w literaturze polskiej bardzo wiele i pozostaje pozycją obowiązkową do dzisiaj. 

Dodaj komentarz