Bolesław Prus kojarzony jest dzisiaj raczej z prozą obyczajową. Zaangażowaną społecznie, ale pozostającą w zgodzie z literackim kanonem epoki, w której tworzył. Krótkie opowiadanie pt. Zemsta przedstawia nam tego wybitnego pisarza, jako twórcę o dużo szerszym horyzoncie. Twórcę, który już w XIX wieku potrafił tworzyć prozę o wręcz futurystycznym rysie.
Spis treści
Zemsta – plan wydarzeń
- Miler, Czerski i Goldberg rozmawiają o sposobach zemsty na Prusach.
- Goldberg opowiada się po stronie zemsty za pomocą przemocy, Czerski jest zwolennikiem wzrostu cywilizacyjnego.
- Miler mówi, że byłby zdolny sprzedać duszę diabłu za możliwość zemsty.
- Czerski i Goldberg wychodzą, a Miler zostaje zaproszony do stolika Ahamkary.
- Miler sprzedaje Ahamkarze swoją duszę.
- Ahamkara pokazuje mężczyźnie przyszłość, w której Prusy upadają, a Polacy triumfują.
- Miler stwierdza, że skoro tak wygląda przyszłość, to on nie chce jej zmieniać i pragnie zerwać kontrakt.
- Ahamkara uśmierca Milera.
- Miler budzi się i uświadamia sobie, że tylko śnił.
- Dzięki temu wydarzeniu, mężczyzna zmienia swoje nastawienie.
Zemsta – streszczenie
Opowiadanie rozpoczyna się od sceny rozmowy trzech mężczyzn w paryskiej kawiarni. Rozmawiający to Polacy: Władysław Miler, Zygmunt Goldberg oraz Jan Czerski, a przedmiotem dyskusji jest to, w jaki sposób najlepiej jest zemścić się na Prusach za zbrodnię zaboru. To Miler jest inicjatorem tej rozmowy. Goldberg mówi, że do tego, żeby zemsta rzeczywiście widoczna i by odniosła skutek, potrzeba by ogromnej ilości pieniędzy oraz ludzi gotowych umrzeć dla sprawy. Jego zdaniem zemsta powinna być dużo straszniejsza niż wyrządzone przez Prusów krzywdy; za jedną ich niegodziwość należy odpłacić dziesięcioma innymi, należy krzywdzić również niewinnych, tak, by naród niemiecki pojął, że zwyczajnie nie opłaca się być niegodziwym wobec Polaków, ponieważ ci nie mogąc zemścić się w sposób militarny, wynajdą jeszcze bardziej kąśliwą drogę odwetu, jak sabotaż, terroryzm czy powolne trucie narodu.
Innego zdania jest Jan Czerski. Mówi on, że Polacy, jako że zostali pozbawieni ziemi, czyli jednego z elementów stanowiących o integralności narodu, powinni wzmóc sobie pozostałe trzy, pracowitość, mądrość i cnotę. Tylko w ten sposób mogliby wzrosnąć cywilizacyjnie i w ten sposób pokonać wroga. Sposób Goldberga określa jako niedorzeczny i nie mający szans na powodzenie. Mężczyźni żegnają się, ponieważ Czerski planuje udać się na spotkanie z Ahamkarą – hinduskim mędrcem i rzekomym cudotwórcą. Miler wyraża zdanie, że gdyby ten rzeczywiście okazał się czarnoksiężnikiem, zaprzedałby mu duszę, żeby móc się zemścić na narodzie pruskim.
Czerski i Goldberg wychodzą, a Miler po jakimś czasie poprzez służącego otrzymuje zaproszenie od tajemniczego mężczyzny, który oczekuje go w sąsiednim pomieszczeniu. Mężczyzną tym okazuje się być sam Iswar Ahamkara. Proponuje Milerowi, by ten sprzedał mu duszę w zamian za dwudziestoletnią zdolność wyrządzania krzywdy ludziom i narodom. Miler po krótkim wahaniu godzi się, kiedy transakcja zostaje zrealizowana, Ahamkar mówi, że musi pokazać Milerowi przyszłość, by wiedział, co należy zmienić, z zastrzeżeniem, że będzie w stanie dokonywać jedynie zmian na gorsze.
W przyszłości, którą widzi Miler, zabór pruski zaczyna się kruszyć ze względu na rozpasanie samych Prusów, co prowadzi do przewrotu rewolucyjnego i wojny domowej, a potem do upadku narodu pruskiego. Polacy z kolei zaczynają rozwijać w sobie pracowitość, mądrość i cnotę, dzięki którym bardzo szybko stają się cywilizacyjną potęgą. Wchodzą w sojusz z Anglią, dzięki której zakładają kolonię w Afryce. Wkrótce kolonia rozwija się do rozmiarów wielkiej aglomeracji, a Polacy stają się narodem wielkich wynalazców, uczonych, artystów i przywódców. Wszystko dzięki ciężkiej pracy.
Miler po obejrzeniu tej wizji mówi Ahamkarowi, że jeśli taka jest przyszłość, to on nie chce w niej niczego zmieniać i zrywa umowę, za co zostaje uśmiercony. W tym momencie Władysław Miler budzi się w kawiarni, z której przed chwilą wyszli Czerski i Goldberg. Ze słów kelnera wynika, że w kawiarni nie było Ahamkara i że całe zdarzenie tylko się mężczyźnie przyśniło. Miler pod wpływem tej sytuacji diametralnie zmienia swoje podejście do kwestii zemsty.
Zemsta – bohaterowie
- Władysław Miler;
- Zygmunt Goldberg;
- Jan Czerski;
- Iswar Ahamkara.
Zemsta – problematyka
Zemsta Bolesława Prusa to utwór, w którym autor pokazuje dwa podejścia do walki o niepodległość i jasno daje do zrozumienia, że odpłacanie przemocą za przemoc nic nie da. Pokonać zaborcę można jedynie za pomocą własnego rozwoju cywilizacyjnego. Taki pogląd jest charakterystyczny dla epoki pozytywizmu, który przedkładał rozwój cywilizacyjny nad straceńczą walkę, która w romantyzmie przyjmowała postać straceńczych powstań, które wykrwawiały naród, a nie czyniły zaborcom żadnej szkody.