Interpretacje wierszy i materiały do nauki
Epoka pozytywizmu przyniosła diametralnie inne od romantycznych idee społeczne. Umysłami myślicieli pozytywistycznych zawładnął wizerunek społeczeństwa jako jednego organizmu, który nie może w pełni poprawnie funkcjonować, jeśli jakaś jego część nie jest do końca zdrowa.
„Do moich współziomków” Stanisława Trembeckiego to wiersz o charakterze patriotycznym, który porusza temat współczesnych autorowi problemów społecznych i politycznych. Wyraża on troskę o losy ojczyzny, a także przestrogi adresowane do rodaków. Utwór prawdopodobnie powstał w czasie obrad Sejmu Czteroletniego, czyli między rokiem 1788 a 1792.
Interpretowany utwór „Sprzeczka” pochodzi z nostalgicznego i pesymistycznego tomiku poety „Srebrne i czarne”, wydanego w 1924 roku. Był to ostatni zbiór wydany przez Jana Lechonia przed drugą wojną światową, przerwa była spowodowana głównie przez zły stan psychiczny autora, co widać było w jego wierszach z tego okresu. „Sprzeczka” wpisuje się w to założenie. Melancholijnie wspomina sprzeczkę, którą odbył z ukochaną osobą. Być może doprowadziła ona do ich rozstania, dlatego tak bardzo ją przeżywa.
Interpretowany wiersz Jana Lechonia znany pod incipitem „Na niebo wypływają białych chmurek żagle” pochodzi z tomiku „Srebrne i czarne”. Wydano go w 1924 roku, był więc ostatnim zbiorem opublikowanym przez poetę w dwudziestoleciu międzywojennym.
Lalka Bolesława Prusa to powieść panoramiczna – przedstawia bardzo szeroki przekrój społeczeństwa polskiego drugiej połowy XIX wieku. Było to społeczeństwo wielokulturowe, w którego skład oprócz Polaków wchodzili również Niemcy, Rosjanie, Austriacy czy Żydzi. Właśnie żydowska mniejszość narodowa była obiektem zainteresowania pozytywistów, którzy postulowali jej całkowitą asymilację. Prus, poprzez swoich bohaterów o żydowskim pochodzeniu, mógł nieco bardziej wniknąć w tę kwestię i przeanalizować jej bardzo skomplikowany charakter.
Marianna była dziewiętnastoletnią dziewczyną pochodzącą z najuboższych warstw społecznych. Na początku dorosłości próbowała utrzymać się z pracy w szwalni, jednak brakowało jej umiejętności i kwalifikacji, przez zarabiała zbyt mało, żeby wystarczało jej na najuboższe nawet warunki. Ciężka sytuacja materialna pchnęła ją do dramatycznego gestu – zaczęła pracować jako prostytutka.
Wiersz „Nie-Boska komedia” napisany przez Jana Lechonia został wydany w zbiorze „Aria z kurantem”, którego publikacja miała miejsce w 1945 roku. Utwór stanowi odwołanie do romantycznego dramatu i biografii Zygmunta Krasińskiego nie tylko tytułem, ale i treścią. Pojawia się postać Hrabiego, głównego bohatera dramatu. U Lechonia świat cicho i powoli zbliża się do zagłady, czego nikt nie zauważa.
Lalka Bolesława Prusa to powieść wielowątkowa nie tylko pod względem fabularnym, lecz także pod względem ogromu refleksji i diagnoz społecznych w niej zawartych. Pod tym względem jednym z głównych wątków powieści staje się podsumowanie tego, ile naród polski zyskał, a ile stracił, realizując po kolei idee romantyczne, a potem pozytywistyczne. Prus słowami lub uczynkami swoich bohaterów stawia również pytania o to, czy społeczeństwo polskie było w ogóle w stanie w pełni zrealizować postulaty poszczególnych epok i do czego doprowadziły go te próby. Warto przyjrzeć się z bliska tej, niekiedy bardzo gorzkiej, diagnozie.
Bolesław Prus w Lalce zawarł pewną diagnozę społeczeństwa polskiego, w którym żyją przedstawiciele różnych sposobów patrzenia na życie, na pracę, miłość czy walkę o wolność. Wiek XIX był czasem bardzo dynamicznych zmian polityczno-filozoficznych, toteż zderzały się w nim bardzo różne, nieraz wręcz sprzeczne, ideologie i światopoglądy. Dzieci rodziły się w zupełnie innej epoce niż ta, w której wychowywali się rodzice – poszczególne pokolenia zaczynały różnić się od siebie coraz bardziej. Prus przedstawił w swojej powieści sposób patrzenia na życie trzech generacji, z których każda zaprezentowana została przy pomocy konkretnego bohatera. Są to Ignacy Rzecki, Stanisław Wokulski oraz Julian Ochocki.
„Sofijówka” to poemat autorstwa Stanisława Trembeckiego stworzony na zamówienie Stanisława Szczęsnego Potockiego. Utwór opisuje tytułowy park należący do Zofii Potockiej, ale zawiera również odniesienia do kontekstu historycznego oraz przemyślenia osoby mówiącej. Poemat powstał w epoce oświecenia.
Powieść realistyczna to gatunek, który wielką popularność zdobył w literaturze europejskiej w drugiej połowie XIX wieku. Do jej najwybitniejszych przedstawicieli należeli m.in. Lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski, Honoriusz Balzac czy Stendhal. W Polsce gatunkiem tym posługiwał się choćby Bolesław Prus, a najwybitniejszym przykładem polskiej powieści realistycznej jest jego Lalka.
Co to znaczy, że Lalka – najwybitniejsza powieść polskiego realizmu – jest powieścią panoramiczną? Oznacza to, że przez jej pryzmat możemy przyjrzeć się bardzo szerokiemu spektrum różnych postaci stanowiących trzon społeczeństwa polskiego w konkretnym czasie. Lalka pod tym względem stanowi bardzo wyrazisty przekrój zbiorowości zamieszkującej Warszawę w drugiej połowie XIX wieku, a także zjawisk i sytuacji będących konsekwencją istnienia takiej akurat konstelacji społecznej.