Bajki robotów – opracowanie

Z literatury, malarstwa czy kinematografii znamy wiele przedstawień ogólnego unicestwienia życia. Największe religie podtrzymują w nas wiarę, że świat który znamy niechybnie zmierza ku nie najprzyjemniejszemu końcowi. A co jeśli nasz świat, ba, nasz wszechświat już kiedyś otarł się o unicestwienie?

W kwestii myślenia o przyszłości i o przyszłych wynalazkach, często pojawia się wątpliwość (podsycana zresztą skutecznie przez popkulturę): czy maszyny, które stworzymy, w którymś momencie nie będą inteligentniejsze od nas i nie zbuntują się przeciwko nam? Stanisław Lem postanowił zadać pytanie idące nieco dalej: czy kiedy światem zawładną maszyny, będą buntowały się przeciwko sobie nawzajem?

W opowiadaniu Doradcy króla Hydropsa, Stanisław Lem nie po raz pierwszy snuje refleksje o tym, na ile stworzone przez człowieka, w pełni inteligentne maszyny, będą podobne do swoich twórców również pod względem ich, niekiedy wstydliwych, lecz niemożliwych do opanowania, wad i namiętności. Na przykład żądzy władzy i absurdu, do którego doprowadza ona wielu z nas.

Bajki robotów to tak naprawdę jedno wielkie Lemowskie pytanie o to czy ludzka kondycja psychiczna i moralna zmieni się, kiedy będziemy otoczeni przez maszyny i roboty? I czy roboty odziedziczą nasze negatywne cechy i namiętności? Na oba pytania autor zdaje się dawać nam gorzką odpowiedź.

Czy wraz z rozwojem technologii i powołaniem do życia sztucznej inteligencji doprowadzimy do tego, że maszyny przejmą nie tylko nasze dobre, lecz także te złe cechy, takie jak zawiść, zazdrość, łatwość w uleganiu nieuczciwości w dążeniu do celu? Czy roboty będą uciekały się do intryg i szalbierstw tak, jak zdarza się to od zawsze ludziom? I czy w ogóle mówienie o moralności maszyn ma jakikolwiek sens? Podobne pytania zadaje Stanisław Lem w opowiadaniu z cyklu Bajki robotów, pt. Wielkie Lanie.

Niezależnie od tego w jakim momencie dziejów toczy się rozmowa na tematy futurologiczne, raczej nigdy głównym ich tematem nie jest to czy roboty będą w stanie oszaleć jeśli postawi się je w sytuacji ekstremalnej. Takiej, w której większość ludzi mogłaby stracić poczucie rzeczywistości. Kwestią tą postanowił zająć się Stanisław Lem w opowiadaniu Przyjaciel Automateusza.

W Bajkach robotów Stanisław Lem przełamuje wszelkie schematy dotyczące tego gatunku literackiego. Nie chodzi tylko o nowe spojrzenie na świat przestawiony, ale też o szereg nawiązań literacko-kulturowych, od których aż roi się w zbiorze, choć bywają ukryte między wierszami. Choćby nawiązanie do gatunku greckiej tragedii antycznej.

W latach PRL pisarze, by móc powiedzieć to, co naprawdę myśleli o panującym w Polsce ustroju politycznym, nieraz musieli uciekać się do języka aluzji. Jednak tylko Stanisław Lem owe aluzje potrafił wpleść w futurologiczne opowieści o światach dalekiej przyszłości, rządzonych przez maszyny i roboty, które jednak ulegały tym samym namiętnościom, co ludzie współcześni.

Przyzwyczajeni jesteśmy do tego, że każda bajka musi kończyć się happy endem. Stanisław Lem w swoich Bajkach robotów, jak wielu innym, również temu stereotypowi postanowił zaprzeczyć. Opowiadanie pt. Dwa potwory jest tego najlepszym dowodem.

Bajki robotów Stanisława Lema to, mimo dość trywialnego tytułu, zbiór, w którym mieszczą się bardzo różnorodne opowiadania. Niektóre z nich są prostymi odwzorowaniami schematów bajek, jakie każdy z nas zna z dzieciństwa, inne jednak są niemal powiastkami filozoficznymi, w których treści padają pytania o fundamentalne aspekty istnienia. Takim właśnie opowiadaniem jest utwór pt. Król Globares i mędrcy.

Czytając Bajki robotów – zbiór opowiadań Stanisława Lema, można odnieść wrażenie, że Polacy mieli własne Gwiezdne Wojny już w latach 60. XX wieku, na długo przed faktycznym powstaniem kultowego cyklu filmów. Gdyby sfilmować opowiadania Lema, mogłyby one być nie mniej fascynujące pod względem fabularnym, a dodatkowo niosłyby ze sobą dużo większy ładunek dydaktyczny. Na pewno byłoby tak w przypadku Trzech elektrycerzy.

Uranowe uszy to tytuł jednego z opowiadań autorstwa Stanisława Lema, które weszły w skład tomu pt. Bajki robotów. W zbiorze tym, Lem w sobie właściwy sposób przekształca znane nam archetypiczne opowieści o podstawowych wartościach i namiętnościach ludzkich na język science-fiction. Co ciekawe, okazuje się, że najbardziej podstawowe kwestie w życiu maszyn są zaskakująco zbieżne z ludzkimi.