Przyzwyczajeni jesteśmy do tego, że pytanie, jest pewnym narzędziem językowym, za pomocą którego możemy uzyskać od kogoś (a w dzisiejszych czasach nawet od czegoś) konkretną informację, na której posiadaniu nam zależy. Pytanie z naszej strony jest jednoznacznie ukierunkowane na otrzymanie odpowiedzi ze strony naszego interlokutora – to najprostsza zasada komunikacji międzyludzkiej, której nie trzeba raczej nikomu tłumaczyć. Istnieje jednak pewien rodzaj pytań, który nie wymaga odpowiedzi, ba – nadawca doskonale zna odpowiedzi na te pytania, a mimo to je zadaje. Chodzi oczywiście o pytania retoryczne. Czym są, do czego służą i kiedy mogą być przydatne? Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu.
Spis treści
Definicja – czym jest pytanie retoryczne?
Pytanie retoryczne jest figurą retoryczną (czyli należącą do narzędzi związanych ze sztuką pięknego wysławiania się) polegającą na zadaniu pytania, lecz nie w celu uzyskania odpowiedzi, tylko z zamiarem wywołania w odbiorcy konkretnej reakcji emocjonalnej, refleksji. Figura ta może być stosowana w mowie potocznej, jako środek funkcji fatycznej języka (funkcji podtrzymywania kontaktu komunikacyjnego), lecz przede wszystkim jest ona elementem charakterystycznym dla oficjalnych przemów (wykładów, prelekcji, mów adwokackich, itp.), języka reklamy oraz kilku gatunków pism dziennikarskich (felietony, polemiki). Stosowanie pytań retorycznych, niezależnie od tego, czy zrobi się to w formie pisemnej czy mówionej, służy przede wszystkim do zwrócenia uwagi, nawiązania z odbiorcą kontaktu i porozumienia na poziomie intelektualnym. Może też służyć przekonaniu odbiorcy do własnego punktu widzenia czy przekazania własnej perspektywy. Pytanie retoryczne jest figurą, która urozmaica prezentowanie toku myślowego osoby mówiącej.
Funkcje pytania retorycznego
Pytania retoryczne mogą służyć różnym celom w zależności od tego w jakiej sytuacji i w jaki sposób są stosowane. Oto kilka przykładów:
- zwrócenie uwagi odbiorcy (pytanie np. jako rozpoczęcie wykładu): „Skąd pochodzi człowiek?”, „Czy Adam Mickiewicz rzeczywiście był najwybitniejszym polskim poetą romantycznym?”, „Skąd znamy dokładny przebieg bitwy pod Grunwaldem?”;
- zwrócenie uwagi czytelnika (pytanie np. jako nagłówek artykułu prasowego lub pasek informacyjny w telewizji): „Czy rząd znowu podniesie podatki?”, „Czy państwo X pójdzie na porozumienie z państwem Y?”, „Czy strajk będzie trwał bez końca?”;
- przekazanie publiczności własnego poglądu na dany temat (pytanie jako część mowy oskarżającej lub propagandowej): „Czy wyrok dwudziestu lat pozbawienia wolności będzie wystarczającą karą za tak niewyobrażalną zbrodnię?”, „Czy poprzednia władza spełniła jakąkolwiek obietnicę wyborczą?”, „Jaką cenę zapłaciliśmy za wieloletnie i nieudolne rządy poprzedniej partii?;
- zainteresowanie odbiorcy konkretnym produktem (reklama): „Zgłodniałeś?”, „Czy masz już dość bólu głowy?”, „Chcesz zarabiać więcej pieniędzy bez wychodzenia z domu?;
- zastosowanie przerywnika w nieformalnej rozmowie: „Prawda?”, „Rozumiesz?”, „Nie?”;
- podtrzymanie rozmowy: „Słuchasz?'”, „Wyobrażasz to sobie?”, „Gdzie tu sens i logika?”, „To jest w ogóle normalne?”, „I co zrobisz, jak nic nie zrobisz?”;
- wyrażenie wątpliwości: „Serio?”, „Naprawdę?”, „I tylko po to nas tu wszystkich ściągnąłeś?”, „Czy ty jesteś niepoważna?”, „Na pewno nic ci się nie pomyliło?”, „Nie zapomniałeś o czymś, kolego?”;
- sprowokowanie drugiej osoby do podjęcia konkretnego działania: „A kto za ciebie pozmywam?”, „Co się mówi, jak się narozrabiało?”, „Magiczne słowo?”.
Jak widać, zastosowań dla pytań retorycznych jest wiele. W każdym razie nie należy tego środka stylistycznego kojarzyć wyłącznie z epoką antycznych filozofów, którzy nauczając rzesze swoich uczniów, dochodzili do perfekcji w sztuce pięknego wysławiania się. Warto wiedzieć o istnieniu pytań retorycznych oraz warto wiedzieć, jakie funkcję mogą pełnić w języku. W końcu nigdy nie możemy być pewni, kiedy życie zmusi nas np. do wystąpienia publicznego.