Utwór pt.: „Rozbieranie Justyny” autorstwa polskiego noblisty Czesława Miłosza w sposób bezpośredni odnosi się do ponadczasowej powieści naturalistycznej „Nad Niemnem”, której autorką jest Elizy Orzeszkowej. Tytułowa u Czesława Miłosza Justyna to jedna z głównych bohaterek książki autorstwa Elizy Orzeszkowej, utożsamiana z naturalnym kobiecym pięknem, skromnością i miłowaniem swej ojczystej ziemi. Czesław Miłosz w swym wierszu pt.: „Rozbieranie Justyny” nakreśla postać młodej kobiety i jej dalsze losy od innej strony.
Spis treści
Rozbieranie Justyny – analiza utworu
Utwór jest przykładem stychicznego budowania liryki, czyli nie dzielenia go na strofy. Jest on wierszem białym o nieregularnej budowie wersów. W „Rozbieraniu Justyny” Czesława Miłosza czytelnik ma do czynienia ze środkami stylistycznymi takimi jak:
- – epitety, używane w celu lepszego oddania opisu scenerii i postaci (nadniemeńskie ścieżki; szare oczy);
- – pytania retoryczne, ujawniające tematy rozważań podmiotu lirycznego (Jakie dialogi toczy ciało z duszą?);
- – przerzutnie.
Rozbieranie Justyny – interpretacja wiersza
Historia życia Justyny
Losy Justyny wedle treści utworu Elizy Orzeszkowej naznaczone są stratą matki, koniecznością odnalezienia się pod obcym dachem, niespełnioną miłością, bolesnym rozstaniem, co spowodowało u dziewczyny wycofanie się i unikanie relacji. Jednak po poznaniu odpowiedniego mężczyzny i dzięki przeżytym przez Justynę meandrom życia – bardzo dynamicznie widzimy rozwój odwagi, nieszablonowego myślenia, szczerości i pracowitości u dziewczyny, która miłość ceniła wyżej aniżeli konwenanse. Postać młodej kobiety jest jednak przedstawiona na kartach powieści w sposób bardzo subtelny, bez wnikliwych opisów jej romansu, tworzenia się namiętności i intymności między kochankami. Eliza Orzeszkowa nie zgłębiała owej tematyki ze względu na pruderyjny okres, w którym kreśliła swą powieść.
Justyna oczami Czesława Miłosza
Czesław Miłosz przedstawia postać Justyny z „Nad Niemnem” jako kobiety pełnej witalności, seksapilu, kokieterii, która z pewnością przyciągała do niej mężczyzn. Autor stawia hipotezę, że te aspekty dziewczyny istotnie towarzyszyły tej postaci zawsze, nie znalazły się jednak po prostu w treści książki. Jako poeta współczesny, mogący pozwolić sobie na dostrzeżenie kobiecych walorów, Czesław Miłosz toczy wyimaginowaną grę namiętności z bohaterką Elizy Orzeszkowej. W wyobrażeniu autora „Rozbierania Justyny” dziewczyna ma piękne, silne plecy i warkocz, o którego dotykaniu marzy. Nie umykają uwadze podmiotu lirycznego „obfite, na pewno, piersi” i „bardzo czerwone wargi”.
(…) A
ja wstępuję w związek z tobą prawie miłosny, Dotykając
twego ciężkiego, czarnego warkocza,
Który właśnie rozpuszczasz, ważąc w dłoni
Twoje obfite, na pewno, piersi, patrząc w lustrze
Na twoje szare oczy i bardzo czerwone wargi.
Jesteś duża i silna, szerokie plecy.
Osoba mówiąca w wierszu podkreśla, iż na tak śmiały opis może pozwolić sobie z uwagi na „bezwstydność” czasów, w których przyszło mu żyć.
Nie musisz się mnie wstydzić, jestem z tej epoki,
Która będzie nazwana bezwstydną.
Dalsze losy Justyny
Podmiot liryczny snuje wizję wyjścia przez Justynę za mąż, poczęcia i urodzenia dzieci oraz wychowywania wnuków jako Pani rodu ze szczególnym podkreśleniem starości, której towarzyszy nadal pełnia godności. Niestety historia kobiety znów ma zostać naznaczona tragedią w postaci przywołanych, niezwykle szczegółowych opisów wybuchu wojny. Osoba mówiąca w wierszu wymienia obraz żołnierzy, lamentujących kobiet i pociągów, które za zadanie mają wywozić jeńców wojennych poza granice kraju.
Słyszysz krzyki żołnierzy, lament kobiet.
I wiesz, przeczuwasz, jak wygląda koniec
Jednej ziemskiej ojczyzny. Już nigdy echo
Pieśni na Niemnie śpiewanej, lotów jaskółek,
(…)
Zatrzaskują się, jedna po drugiej, sztaby wagonów.
Uwożą ciebie dawnym szlakiem w kraj mordu i mroku.
Znaczenie tytułu
Tytuł wiersza autorstwa Czesława Miłosza „Rozbieranie Justyny” można rozumieć na dwa sposoby. Pierwszym aspektem jest seksualizacja obrazu bohaterki, niejako „rozebranie jej” z konieczności ukrywania swojego wdzięku i kobiecości ze względu na czasy, w których została umieszczona na kartach powieści.
Wizja poety nadaje tytułowej Justynie koloryt, elementy natury ludzkiej, bardziej realistyczne i mogące tworzyć wokół aurę namiętności. „Rozebrana” zostaje ona też z konieczności ukrywania naturalnych elementów stanowiących podwaliny związków partnerskich, a będących często tematem tabu jak np. kwestie intymności między kochankami i ogólnie rozumianej cielesności.
Drugie znaczenie, które może nieść za sobą tytuł, dotyczy „rozebrania” z niewinności, z sielskości obrazów, w których dotychczas umiejscowiona była postać Justyny na rzecz przerażających realiów życia w czasie wojennym. Justyna w tym znaczeniu „rozebrana” mogła zostać również z poczucia bezpieczeństwa swojego, swojej rodziny i ukochanej ojczyzny, w tym kontekście odarcia z elementów duchowych.
Wiersz napisany przez Czesława Miłosza jest podróżą przez dogłębne rozważania kolei ludzkich losów. Autor wykorzystał postać Justyny, której dalsze losy mogłyby pokrywać się z okresem wojennym i dalece odbiegać od idyllicznego świata przedstawionego przez Elizę Orzeszkową.