Różnego rodzaju ustroje totalitarne stały się domeną XX wieku, choć tak naprawdę istniały już w starożytności. Dwie wojny światowe, rewolucja bolszewicka i inne wydarzenia sprawiły jednak, że to właśnie wiek XX sprawił, iż myśli ludzkie zostały zajęte filozofią totalitaryzmu. W takim systemie najbardziej cierpi oczywiście jednostka. Nie jest ona w stanie przezwyciężyć całego systemu państwowej kontroli, cenzury, policji politycznej, itp. Jedyną oazą wolności w takich momentach staje się umysł ludzki i jego wyobraźnia. O funkcjonowaniu jednostki w państwie totalitarnym pisał już George Orwell w swojej legendarnej powieści, pt. Rok 1984.
Rok 1984 opowiada o Oceanii – państwie skrajnie totalitarnym, którego obywatele poddani są absolutnie kompleksowej inwigilacji. Kontrolowana jest nie tylko praca i życie prywatne człowieka, ale nawet jego sfera seksualna czy myśli. Ludzie znajdują się pod stałym nadzorem kamer i mikrofonów, dlatego boją się okazywać nawet najmniejsze oznaki nieposłuszeństwa. Nawet podejrzenie nieprawomyślności może skutkować wyrokiem. Partia rządząca poddaje całe społeczeństwo nieustannemu praniu mózgu, w wyniku którego może wmówić mu absolutnie wszystko. Większość nie neguje już jawnych sprzeczności podawanych w oficjalnych komunikatach. Obowiązuje nowomowa, czyli język prezentujący odwrócenie dotychczasowych wartości na rzecz Partii. Panuje bieda, ponieważ władza ogranicza ludziom dostęp do podstawowych dóbr, aby skupiali się na przetrwaniu, a nie na polityce. Wszechobecne są lęk, podejrzliwość i niepewność, ponieważ sąsiad, przyjaciel, a nawet członek najbliższej rodziny może okazać się donosicielem i przyczynić się do naszego aresztowania bądź innych represji.
Jednostka jest więc absolutnie pozbawiona sprawczości, godności i możliwości decydowania o sobie. O wszystkim decyduje państwo. Wolności obywatelskie nie istnieją, a te ogólnoludzkie są bardzo mocno ograniczone. Doświadcza tego główny bohater, Winston Smith, który odważa się sprzeciwić panującemu systemowi w imię miłości. Miłość jednak nie jest dozwolona. Mężczyzna zostaje surowo ukarany i poddany represjom tak ciężkim, że łamią go one psychicznie i Smith zostaje wielbicielem Partii.
O losach jednostki w systemach totalitarnych pisał również Czesław Miłosz w zbiorze esejów, pt. Zniewolony umysł. Opisał on na przykładach losy pisarzy, którzy po II wojnie światowej angażowali się w budowanie w Polsce ustroju komunistycznego. Miłosz naświetlał całe biografie rzeczonych literatów i dociekał, z czego wynikały takie a nie inne ich postanowienia.
