O Platonie można powiedzieć, że jest jednym z ojców filozofii. Ten uczeń słynnego Sokratesa oczywiście nie stworzył tej dziedziny, lecz w bardzo istotnym stopniu przyczynił się do jej rozwoju oraz popularyzacji w starożytnej Grecji. Spisał on w legendarnych dialogach (filozoficzny gatunek literacki) nauki swojego mistrza, a także spłodził wiele dzieł teoretycznych, które funkcjonują do dziś jako podstawy wielu specjalistycznych dziedzin humanistyki. Jego filozofia idei natomiast do dziś zdobywa całe rzesze nowych zwolenników.
Platon najbardziej znany jest z opracowania idealizmu, czyli filozofii idei. Słowo „idealizm” jest używane do dziś i oznacza dążenie do doprowadzenia danej kwestii w życiu do stanu, w którym nie będzie się dało niczego poprawić. Oczywiście termin ten bywa używany również w sposób ironiczny – idealistą bowiem możemy nazwać również kogoś naiwnie wierzącego w taki kształt świata, który nie ma prawa istnieć.
Jaskinia platońska – co to właściwie jest?
Platon uważał, że w pewnej nieokreślonej przestrzeni istnieje wymiar, w którym wszystko – ludzie, przedmioty, rośliny – posiada swój kształt idealny. Człowiek jednak nie jest w stanie zobaczyć tego wymiaru ze względu na swoje biologiczne ograniczenia. Jedyne do czego mamy dostęp to niewyraźne odbicia tych idei, którymi sami zresztą jesteśmy. By filozofia ta była jaśniejsza, Platon ubrał ją w metaforę jaskini.
Otóż według tego starogreckiego filozofa, cały świat można porównać do jaskini, w której wnętrzu siedzą przykuci łańcuchami do ścian niewolnicy, czyli ludzie. Są oni ustawieni w taki sposób, że mogą obserwować jedynie wewnętrzne ściany jaskini. Na jej progu płonie ogromne ognisko na ściany. Między jaskinią a ogniem poruszają się natomiast owe byty idealne. Ludzie jednak mogą obserwować jedynie ich niewyraźne odbicia na ścianie jaskini, ponieważ nie są w stanie się odwrócić.
To dobrze pokazuje jak – zdaniem Platona – ograniczoną percepcją dysponuje człowiek. Kwintesencja życia tkwi więc w dążeniu do ideału, o którym z góry wiadomo że nie jest możliwy do osiągnięcia, do zrealizowania w pełni. Wszystko, czego doświadczamy przy pomocy zmysłów, jest tylko pewnym odbiciem prawdziwych szlachetnych i wiecznych bytów, do których nie mamy jednak dostępu.
Gdzieś więc istnieje ów wymiar idealny, do którego w czasie życia na ziemi nie mamy dostępu. Wiedząc o tym, możemy jednak dążyć do tego wymiaru, wyobrażać sobie idealny kształt przedmiotów, ludzi i pojęć i kierować swoim życiem tak, by było ich jak najbliższe. W dużej mierze Platon swoją metaforą jaskini podsumował dążenie starożytności do pełnej harmonii. Dostrzegalne było ono m.in. w literaturze czy architekturze, lecz także w dużym zainteresowaniu matematyką i innymi dziedzinami przyrodniczymi.
Metafora jaskini platońskiej jest elementem filozofii głęboko egzystencjalnej, która próbuje odnaleźć metafizycznie rozumiane miejsce istoty ludzkiej we wszechświecie. Idee platońskie do dzisiaj pozostają aktualne, wiele religii posługuje się podobnym schematem, według którego dopiero w przyszłym życiu człowiek, jako czysta dusza, będzie w stanie ujrzeć idealny kształt bytu, jeśli zasłuży na to formą swojej ziemskiej egzystencji.