Marność – interpretacja wiersza

„Marność” to utwór Daniela Naborowskiego, który wyraża charakterystyczny dla epoki baroku światopogląd. Przesłanie wiersza opiera się na krytyce dóbr doczesnych i zachęcie do skupienia się na sprawach boskich. 

Marność – analiza utworu i środki stylistyczne

Wiersz „Marność” to fraszka. W związku z tym jest zwięzłym utworem niewielkiej objętości z wyraźną puentą. Ważnym elementem tego gatunku jest występowanie rymów, w tym przypadku dokładnych o układzie parzystym (inaczej sąsiadującym). Choć najczęściej fraszki kojarzą się z lekkim i żartobliwym charakterem, to fraszka Daniela Naborowskiego porusza poważną tematykę. 

Utwór nie zawiera podziału na strofy, a więc ma budowę stychiczną. Składa się z dziesięciu wersów napisanych siedmiozgłoskowcem. W związku z tym rytm wiersza jest szybki i dynamiczny, co może się odnosić do przemijania materialnego świata i zbliżania się człowieka do śmierci.

Utwór należy do liryki podmiotu zbiorowego, ponieważ jest napisany w imieniu całej ludzkości, o czym świadczy poruszanie uniwersalnych kwestii i zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej („Miłujmy i żartujmy”). Ze względu na temat utwór można przyporządkować do liryki refleksyjno-filozoficznej, ponieważ dotyka problemów ludzkiej egzystencji. 

Warstwa artystyczna wiersza wydaje się uproszczona, jednak zawiera on kunsztowne środki stylistyczne, który uwydatniają przesłanie i nadają mu niezwykłą formę. W utworze pojawia się inwersja („mi­łuj­my i żar­tuj­my, żar­tuj­my i mi­łuj­my”). Poeta zastosował metafory takie jak: „świat hoł­du­je mar­no­ści” czy „frasz­ką śmierć i trwo­ga” i epitety np. „ziem­skie wło­ści”. W wierszu można zauważyć przerzutnie, czyli przeniesienie części zdania do kolejnego wersu. Utwór zawiera pleonazm, czyli tzw. masło maślane – „mar­na mar­ność”. Ten zabieg ma na celu podkreślenie, jak bardzo marny jest świat. 

Marność – interpretacja utworu 

Utwór kręci się wokół ważnego dla baroku motywu vanitas, do którego odwołuje się już sam tytuł. Motyw ten pochodzi z biblijnej Księgi Eklezjastesa (Koheleta), której myślą przewodnią jest: „Vanitas vanitatum et omnia vanitas” (łac. „Marność nad marnościami i wszystko marność”). Motyw vanitas miał przypominać ludziom o ich śmiertelności i o tym, że wszystko, co ich otacza jest ulotne. Motyw ten często był wiązany z sentencjami „memento mori” i „carpe diem”, które również kierują uwagę na nieubłagany upływ czasu. Poruszanie tematu przemijania jest charakterystyczne dla twórczości Daniela Naborowskiego.

W wierszu „Marność” pojawia się stwierdzenie, że człowiek zajmuje się bezwartościowymi i ulotnymi rzeczami – „Świat hołduje marności”. Przykładowo może to być zabieganie o zaszczytną pozycję społeczną, gromadzenie pieniędzy, kupowanie dużej ilości nieruchomości czy innych dóbr materialnych. Taka postawa jest błędna, ponieważ „wszytkie ziemskie włości” to „marna marność”, czyli coś bez jakiegokolwiek znaczenia. Choć człowiekowi może się wydawać, że sprawy doczesne są istotne, to wynika to wyłącznie z jego ograniczonej perspektywy. Gdy człowiek spojrzy na świat z szerszej perspektywy, zauważy, że wszystko jest skazane na zniszczenie, a on sam szybko starzeje się i umiera. Co za tym idzie nie warto koncentrować się na tym, co tak prędko przemija. 

Choć przesłanie utworu wydaje się pesymistyczne, to poeta nie zachęca do życia w smutku i ascezie. Wręcz przeciwnie, w wierszu znajduje się zachęta: „Miłujmy i żartujmy”. Oznacza to, że ludzie mimo świadomości śmierci i przemijania powinni wieść życie pełne miłości i radości. Człowiek spędza na ziemi tylko krótki urywek czasu, ale chwile te mogą być przyjemne. Jednak warunkiem szczęśliwego życia jest koncentrowanie się na Bogu.

Cokolwiek ludzie chcą robić, musi to być „pobożnie, uczciwie, a co czyste właściwie”. Czerpanie radości z życia nie może odwracać uwagi od spraw boskich. Takie postępowanie będzie skutkowało tym, że po śmierci człowiek zazna prawdziwego życia, czyli życia wiecznego. Dzięki wierze „śmierć i trwoga” stanie się „fraszką”, czyli czymś błahym. Głęboko religijna wymowa utworu „Marność” wiąże się z faktem, że poeta był oddanym kalwinistą. 

Wiersz „Marność” wpisuje się w nastroje panujące w epoce baroku. Ówcześni ludzie porzucili wiarę w rozum i nieskończone możliwości człowieka i czuli się słabi oraz nędzni. Boleśnie odczuwali swoją śmiertelność i czuli się zagubieni. Mieli wrażenie, że czas pędzi niezwykle szybko, zbliżając ich do śmierci, która stanowiła źródło lęku. Odpowiedzią na niepokoje epoki często okazywał się Bóg. Religia dawała człowiekowi podporę, a także nadzieję na życie wieczne. Nauki religijne podpowiadały jak postępować i wskazywały kierunek życia. 

Utwór zawiera negatywne motywy takie jak śmiertelność, kruchość człowieka, przemijanie i upływ czasu. Całościowo jednak ma pozytywny wydźwięk. Zachęca do życia zgodnie z normami religijnymi tak, aby podobać się Bogu, który jest źródłem nadziei i zbawienia. Takie uczciwe, skromne i pobożne życie może przynosić człowiekowi radość i być przepustką do życia wiecznego. Człowiek powinien pamiętać, że życie doczesne to tylko wstęp do bezkresnego życia w niebie.