Grzegorz Paczkowski

W pierwszej połowie XX wieku, na fali bardzo dużej różnorodności powstających prądów artystycznych, pojawił się również katastrofizm. Z jednej strony czerpał on ze światopoglądu modernistycznego, a nawet postromantycznego, z drugiej, był odpowiedzią na aktualne niepokoje społeczne, zwłaszcza w okresie Dwudziestolecia Międzywojennego. Sprawdźmy, jaką katastrofę przeczuwali m.in. Miłosz i Witkacy!

Tak naprawdę określenia „modernizmu” czy też „sztuki nowoczesnej” można i będzie można używać zawsze, bo zawsze będą pojawiać się myśli, prądy i nurty artystyczne, zupełnie odmienne od już znanych, świeże, nowatorskie. W historii literatury jednak, sformułowania tego używa się do pewnej ograniczonej czasowo epoki o bardzo charakterystycznych cechach. Przyjrzyjmy się czym był modernizm!

Początek XX wieku to w sztuce istny tygiel nowych prądów, nurtów, konwencji, pomysłów, dróg i szkół. Starość ścierała się wówczas z młodością, świętość z grzesznością, precyzja z rozmyciem, realizm z abstrakcją. Zwłaszcza dwie ostatnie wartości i ich ścieranie się ze sobą, są istotne dla powstania nurtu, który nazwano ekspresjonizmem.

Literatura polska XIX wieku była jednoznacznie naznaczona sytuacją polityczną kraju okupowanego przez trzech zaborców. Sytuacja ta musiała znaleźć oddźwięk w literaturze narodu, który wolność ma za jedną z najważniejszych wartości. Znalazła go bardzo szybko, a inspiracją stała się twórczość pewnego greckiego poety sprzed dwóch i pół tysiąca lat.

Święty Franciszek z Asyżu to postać znana nie tylko osobom rzetelnie zgłębiającym dzieje chrześcijaństwa. Jego postać wrosła w kulturę (a nawet w popkulturę) dużo mocniej niż postaci innych ascetów i świętych. Co sprawiło, że „Biedaczyna Boży” dał swoim życiem początek oryginalnej konwencji literackiej, której ślady odnajdujemy w twórczości pisarzy i poetów nawet siedemset lat po jego śmierci? Czym jest franciszkanizm?

Historia literatury zna wiele przypadków, kiedy to mody czy nurty literackie bardzo szybko osiągały szczyty popularności, a potem w równie dynamicznym tempie stawały się przestarzałe, infantylne, nie pasujące do zmieniających się czasów i po prostu żenujące. Istnieją jednak prądy artystyczne, które utrzymują się od setek, a nawet tysięcy lat, bez względu na czasy i opinie krytyków. Jednym z takich nurtów jest oniryzm.

W 1774 roku, w Lipsku, wydana została niepozorna powieść Joahanna Wolfganga von Goethego, pt. Cierpienia młodego Wertera. Nikt nie mógł się spodziewać, że oryginalne rozwinięcie wzorców literackiego sentymentalizmu, nie tylko stworzy podwaliny pod nową modę w sztuce, lecz w zasadzie da początek nowemu sposobowi myślenia i życia, który wkrótce zaowocuje zmianą epoki historyczno-literackiej. Zatem – czym był werteryzm?

Epoka zapamiętana w Europie pod nazwą romantyzmu, miała swoich wielkich prekursorów. Jednym z nich był wybitny angielski poeta, lord George Gordon Byron. To on, zarówno swoją biografią, jak i twórczością, wykreował zupełnie nowy model bohatera literackiego, a wielu starało się naśladować pisarza również w życiu. Przyjrzyjmy się zjawisku, jakim był bajronizm.