Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego romantyzmu, Adam Mickiewicz, na podstawie podróży po Półwyspie Krymskim w roku 1825, stworzył słynny cykl Sonety Krymskie. Piętnastym utworem zbioru jest Droga nad przepaścią w Czufut-Kale, sonet inspirowany wizytą w skalnym mieście będącym średniowieczną twierdzą.
Spis treści
Droga nad przepaścią w Czufut-Kale – analiza utworu
Droga nad przepaścią w Czufut-Kale to trzynastozgłoskowiec, charakteryzujący się występowaniem rymów żeńskich. Pod względem formalnym utwór jest sonetem, wywodzącym się z Włoch gatunkiem stroficznym o charakterystycznej budowie. Składa się on z dwóch części – opisowej, czyli dwóch czterowierszy, oraz refleksyjnej – dwóch trójwierszy, co razem daje utwór złożony z czternastu wersów. Co ciekawe, to dzieło Mickiewicza nie kończy się czternastym wierszem, a część opisowa rozciągnięta jest na trzecią zwrotkę, co jest odstępstwem od kanonu gatunku.
W sonecie autor zastosował lirykę pośrednią, pojawia się dialog pomiędzy Pielgrzymem a Mirzą, co stanowi nawiązanie do literackiego toposu ucznia i mistrza. Pozycję guru-przewodnika podkreśla zastosowanie trybu rozkazującego (zmów, opuść, odwróć, patrz) oraz wykrzyknień (Dzielny koń!, Tam nie patrz!), bohater daje swojemu uczniowi cenne rady. Zabieg ten buduje także odpowiedni nastrój utworu, podniosły i lekko niepokojący.
W sonecie pojawia się wiele środków stylistycznych. Epitety opisują rzeczywistość i obrazują ją dla odbiorcy (dzielny koń, drobna łódź, żyjący język). Podobną funkcję pełnią porównania (źrenica jak w studni Al-Kahiru, myśl jak kotwica) i metafory (otchłanie chaosu, świata szczeliny, spadła źrenica). Formę utworu urozmaicają anafory – powtórzenia na początku danych partii utworu, i diafory – powtórzenia wyrazu, ale za każdym razem w innym znaczeniu (I ręką tam nie wskazuj, nie masz u rąk pierza, I myśli tam nie puszczaj, bo myśl jak kotwica).
Mickiewicz, podobnie jak w pozostałych sonetach cyklu krymskiego, odwołuje się do nurtu fascynacji różnorodnością kultury wschodniej, czyli orientalizmu. Widoczne jest to poprzez miejsce akcji utworu (Czufut-Kale), czy też przez występowanie postaci Mirzy – bohatera noszącego honorowy tytuł perski i tatarski. Pojawia się także literacka aluzja do mitu o Dedalu i Ikarze (motyw przekraczania przepaści).
Droga nad przepaścią w Czufut-Kale – interpretacja wiersza
Bohaterami utworu są Mirza (tamtejszy mędrzec, przewodnik) i Pielgrzym, będący jednym z wcieleń podmiotu lirycznego, wspólnego dla całego cyklu sonetów, czyli podróżnik-filozof o złożonej przeszłości. Pielgrzym znajduje się na obcej ziemi, tęskni za ojczystym krajem, jest samotny, wyizolowany i wyobcowany, co charakterystyczne dla bohaterów literackich okresu romantyzmu – bardziej wrażliwych, odczuwających głębiej niż inni ludzie, widzących rzeczy niewidoczne dla przeciętnego oka. Przez poczucie wyjątkowości, Pielgrzym jest buntowniczy – lekceważy siły natury, chce poznać jej sekrety, choć jako człowiek przyjezdny, nieznający wschodniej przyrody i kultury, nie jest tego godny. Brakuje mu pokory, niczym mitycznemu Ikarowi czy też biblijnym Adamowi i Ewie.
Mirza przestrzega go przed nadmierną pewnością siebie i zaglądaniem w przepaść, która jest symbolem – oznacza romantyczne sprzeczności, strach przed podjęciem decyzji, nieznany mrok i ciemność. Pielgrzym jednak decyduje się na ten krok – jednak tego co zobaczył, nie może wyjawić przed śmiercią, co wkracza w świat metafizyczny. Nie istnieją słowa, które opisać mogą ten widok, być może było to doznanie pozazmysłowe, olśnienie. Bohatera nie spotyka natychmiastowa kara, jak w mitologicznych czy biblijnych przypowieściach – jednak skutek zajrzenia w otchłań jest niejednoznaczny, być może było to objawienie, być może przekleństwo.
Swój sonet Mickiewicz zbudował na zasadzie kontrastu pomiędzy buntowniczym Pielgrzymem, a Mirzą, człowiekiem wschodu, reprezentującym pokorę wobec natury i ludowość. Ten drugi inaczej patrzy na świat, żyje harmonijnie, w zgodzie z przyrodą. Wierzy w zdarzenia magiczne i wykraczające poza ludzkie rozumowanie. Swoje poglądy opiera nie na nauce, ale na doświadczeniu – od dziecka jest osadzony w krymskiej kulturze i zna ją „od podszewki”. Wydawać by się mogło, że Pielgrzym jest odważny, a Mirza strachliwy – jego obawy wynikają jednak z pokory i poszanowania ustalonego ładu na świecie, Pielgrzym natomiast chce odkrywać nieznane i zakazane. Bohaterowie reprezentują odmienne światopoglądy, niczym pokolenie starych i młodych.
Podsumowanie
Utwory cyklu Sonety Krymskie nie są wiernym dziennikiem z podróży, ale raczej opisem emocji, które autor odczuwał. Także dzieło Droga nad przepaścią w Czufut-Kale jest tego przejawem – Pielgrzym, będąc daleko od domu, przeżywa różnorodne emocje i ma wiele wcieleń, tutaj jest to bunt, chęć poznania tego, co dla niego zakazane. Sonet ten silnie reprezentuję epokę, w której powstał – Mickiewicz zastosował wiele zabiegów, charakterystycznych dla romantyzmu, jak fascynacja kulturą wschodnią, przekonany o swojej wyjątkowości bohater czy występowanie warstwy metafizycznej.