„Dwie lipy” to utwór żyjącego w latach 1750-1807 poety Franciszka Dionizego Kniaźnina. Wiersz poprzez ukazanie przyrody opowiada o nieszczęśliwej miłości. Utwór należy do kierunku literackiego zwanego sentymentalizmem, który wykształcił się w drugiej połowie XVIII wieku w opozycji do klasycyzmu.
Spis treści
Dwie lipy – analiza i środki stylistyczne
Utwór Kniaźnina ma regularną, harmonijną i stroficzną budowę oraz niewielką objętość. Składa się z trzech zwrotek, które mają po cztery wersy. Napisany został bardzo często używanym przez polskich poetów ośmiozgłoskowcem. Zastosowane zostały rymy przeplatane (krzyżowe), które nadają utworowi melodyjności.
Wiersz „Dwie lipy” należy do liryki pośredniej opisowej. Podmiot liryczny jest ukryty, a więc nie ujawnia się wprost. Zamiast tego stosuje opis, za którym kryje się jego wrażliwość i przemyślenia. Tematyka utworu jest miłosna. Wpisuje się on w nurt poezji sentymentalnej ze względu na motyw przyrody oraz odwoływanie się do uczuć i przeżyć wewnętrznych.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana i mimo że jest on krótki, można odnaleźć w nim wiele środków artystycznych. Środkiem stylistycznym, na którym opiera się cały wiersz jest personifikacja (uosobienie). Aby wykazać podobieństwo między dwoma rozdzielonymi rzeką lipami a nieszczęśliwie zakochanymi, poeta nadał drzewom cechy ludzie. Widoczne jest to w następującym fragmencie: „Oto dwie lipy zielone ze dwóch się brzegów witają: jedna ku drugiej skłonione, gałęźmi sobie tykają”.
Pojawia się pytanie retoryczne o emocjonalnym charakterze – „Do czegóż rozdział im sprawił okrutny odmęt tej rzeki?” i metafora („I z najskrytszej w sercu rany głębokie wydał westchnienie”). Obecne są także epitety takie jak: „lipy zielone”, „okrutny odmęt”, „Koryl zbłąkany”, „wiernej Izmenie”, „najskrytszej rany” oraz „głębokie westchnienie”. Poeta zastosował również inwersję, czyli szyk przestawny, która nadaje utworowi wyjątkowego tonu oraz przerzutnię, czyli przeniesienie części zdania do kolejnego wersu.
Dwie lipy – interpretacja
Autorem wiersza „Dwie lipy” jest oświeceniowy twórca Franciszek Dionizy Kniaźnin. Poeta tworzył utwory o tendencjach zarówno rokokowych jak i klasycystycznych, a w latach 80 XVIII wieku jego dzieła nabrały cech typowych dla sentymentalizmu. Jednym z takich utworów jest wiersz „Dwie lipy”. Wyróżniki sentymentalizmu, które są obecne w wierszu to m.in. indywidualizm i dotykanie pierwiastka uczuciowego.
Podmiot liryczny pochyla się nad losem Koryla i Izmeny, których łączy szlachetna i szczera miłość, a mimo to nie mogą być ze sobą. Podmiot wykazuje empatię i współczuje zakochanym. Stawia on na uczucia, a nie na chłodny zdrowy rozsądek charakterystyczny dla klasycyzmu. Cechą charakterystyczną dla literatury sentymentalizmu jest także odwoływanie się do dzikiej i nieokiełznanej przez człowieka przyrody.
Poeta za pomocą obrazu dwóch rozdzielonych rzeką lip przedstawił losy zakochanych, którzy nie mogą być razem. W pierwszej części wiersza pojawiają się lipy, które rosną po dwóch brzegach rzeki. Są ku sobie pochylone i stykają się gałęziami, ale nie mogą zbliżyć się do siebie w żaden sposób. Wyglądają jakby były sobie przeznaczone, jednak są rozdzielone i nie da się tego zmienić.
W podobnej sytuacji znajdują się Koryl i Izmena. Z treści wiersza można wywnioskować, że łączy ich niezwykle silna miłość, która niczym magnes przyciąga ich do siebie. Zakochani chcieliby spędzać ze sobą każdą chwilę, ale muszą żyć z dala od siebie. Izmena została określona jako wierna. Świadczy to o tym, że w jej sercu jest tylko Koryl i nie chce wiązać się z żadną inną osobą. Jej ukochany ma w sercu głęboką ranę. Życie z dala od kobiety sprawia mu ogromny ból.
W utworze „Dwie lipy” nie zostało wyjaśnione dlaczego Koryl i Izmena nie mogą być razem. Jednak w związku z przynależnością do literatury sentymentalizmu można podejrzewać, że źródłem ich nieszczęścia są konwenanse i normy społeczne. Do takiej interpretacji skłania fakt, że rana w sercu Koryla została określona jako skryta. Być może nie może on wyjawić uczucia, jakim darzy Izmenę. Twórcy związani z sentymentalizmem często poruszali temat niedopuszczania do małżeństw między osobami z różnych stanów, co uważali za niesprawiedliwe. Byli oni zdania, że dużo ważniejsze niż kwestie majątkowe i przynależność społeczna jest uczucie. Przykładem może być powieść Jeana Jacques’a Rousseau „Nowa Heloiza”, w której opisana jest historia nieszczęśliwej miłości między nauczycielem a jego uczennicą, która należy do arystokracji.
Podmiot liryczny wypowiada się o zakochanych ze współczuciem. Okoliczności, które sprawiają, że nie mogą być razem określa mianem okrutnych, a ich miłość przedstawia jako idealną. Przez wiersz przebija smutek i przekonanie, że osoby, które się kochają nie powinny być rozdzielane. O przychylnym stosunku podmiotu lirycznego do Koryla i Izmeny świadczy także porównanie ich do lip. Te drzewa są mają bowiem pozytywne znaczenie i często oznaczają miłość, łagodność, pokój i delikatność.