Śmierć i przemijanie – to jedne z głównych motywów poruszanych przez Wisławę Szymborską, polską poetkę tworzącą w epoce współczesnej. Za swoją wybitną twórczość została w roku 1996 uhonorowana Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury. Kot w pustym mieszkaniu to wiersz, który tematycznie nawiązuje do najważniejszych zagadnień opisywanych przez autorkę i docenionych przez kapitułę, powstały po śmierci jej partnera – opublikowany w piśmie Odra, a następnie w zbiorze Koniec i początek.
Kot w pustym mieszkaniu – analiza i środki stylistyczne
Kot w pustym mieszkaniu to reprezentatywny przykład twórczości Szymborskiej, w skondensowany sposób prezentujący tematykę, która ją poruszała, oraz jeden z jej najbardziej rozpoznawalnych na świecie utworów.
Jest to wiersz biały, zupełnie pozbawiony rymów. Występuje w nim pięć zwrotek o nieregularnym charakterze – zróżnicowana jest zarówno sylabizacja, jak i ilość wersów – nie mieści się więc w ramach żadnego określonego podgatunku. Dzieło wpisuje się w lirykę pośrednią, w której uczucia i przeżycia nie są wyrażane wprost. Podmiot liryczny pełni rolę obserwatora nie uczestniczącego w akcji, nie ujawnia on swojej obecności – wyłącznie relacjonuje zachowanie kota.
Mimo, że omawiany utwór jest wierszem, to jednak język oraz środki stylistyczne w nim zastosowane, są typowe bardziej dla prozy. Dzięki ograniczeniu środków artystycznego wyrazu oraz braku skomplikowanej leksyki, atmosfera jest powszednia, przypomina zwykłą codzienność. Pojawiają się epitety, które – choć jest ich stosunkowo niewiele – jeszcze bardziej uwypuklają powszechność opisywanych zdarzeń (zwykła pora, psute mieszkanie, obrażone łapy, puste mieszkanie). Dodatkowo, smutek po śmierci właściciela, tęsknotę i poczucie opuszczenia podkreśla wyliczenie (żadnych skoków pisków na początek). W wierszu widoczne są paralelizmy składniowe (Nic niby tu nie zmienione, a jednak pozamieniane, Niby nie przesunięte, a jednak porozsuwane), także w formie anafory, czyli fragmentu tekstu rozpoczynającego określone fragmenty utworu – tutaj wersy (Coś sie tu nie zaczyna w swojej zwykłej porze, Coś się tu nie odbywa jak powinno).
Choć warstwa stylistyczna jest ograniczona i minimalistyczna, to jednak zabieg ten bardzo dobrze oddaje nienamacalną pustkę po zmarłym, drobne zmiany w mieszkaniu, które choć niemal niezauważalne – zupełnie odmieniają rzeczywistość.
Kot w pustym mieszkaniu – interpretacja wiersza
Osoba mówiąca w wierszu pełni rolę narratora, który jako zewnętrzny obserwator relacjonuje zachowanie kota, czyli bohatera lirycznego, po śmierci jego właściciela. Jest tylko zwierzęciem, więc nie może zdawać sobie sprawy, w jakich okolicznościach odszedł jego pan, dlaczego nie ma go już w mieszkaniu, a jednak odczuwa zmianę swojego otoczenia i buntuje się przeciwko zaburzonej, pustej rzeczywistości. Nie jest do niej przyzwyczajony, więc odczuwa złość i wzburzenie, ma pretensje – jego postawa podlega personifikacji. Po powrocie planuje pokazać właścicielowi, jak bardzo jest obrażony z powodu jego zachowania, nie przywita go przy drzwiach jak zazwyczaj i nie będzie się z nim wesoło bawił.
Na utwór można patrzeć dwojako – kot może być traktowany dosłownie, być po prostu domowym zwierzęciem, związanym z człowiekiem, ale tez symbolem jakiejkolwiek osoby, która utraciła ukochanego partnera, przyjaciela czy członka rodziny i próbuje na nowo odnaleźć się w codzienności, która już nigdy nie będzie taka sama. Czasami najbardziej odczuwalny jest brak rzeczy trywialnych, które na ogół nie są przez nas dostrzegane – dla kota jest to inna ręka, która podaje mu jedzenie, dla człowieka może być to zwyczajna lampa, niegdyś rozpalona podczas czytania, a która obecnie już nie świeci.