Wiersz “Możliwości” Wisławy Szymborskiej został wydany w zbiorze „Ludzie na moście” w 1986 roku, czyli jeszcze za czasów poprzedniego systemu politycznego – PRL-u. Poetka, niegdyś tworząca w nurcie realizmu socjalistycznego, odeszła od niego w następnych latach, a jej wiersze opowiadały o życiu, o jego codzienności o sprawach często pozornie małych. Uhonorowana została Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury.
Spis treści
Możliwości – analiza wiersza i środki stylistyczne
Utwór “Możliwości” to liryka bezpośrednia – podmiot ujawnia się używając pierwszej osoby liczby pojedynczej, na przykład mówiąc “wolę”. Jest także kobietą, co widać, gdy korzysta z żeńskiej formy w czasowniku “wymieniłam”. Dodatkowo w trakcie wiersza podmiot ujawnia naprawdę wiele informacji na swój temat i na temat swoich upodobań, co skraca dystans między nim a odbiorcą tekstu. Zawiązuje się między nimi intymna relacja, można mieć wrażenie podglądania cudzego życia.
Wiersz ma bardzo jednolitą budowę, nie ma tu podziału na strofy, brakuje także rymów – jest to wiersz stychiczny. Wersy zazwyczaj składają się z jednego, krótkiego zdania i układają się w formę długiego spisu. Jego forma polega na wymienianiu po kolei rzeczy, które autorce wydały się w jakiś sposób istotne.
Szymborska sięga też po środki stylistyczne, ale korzysta z nich oszczędnie – wiersz jest napisany bardzo prostym, bezpośrednim, ale wciąż pięknym i poprawnym językiem. Środkiem, który najbardziej wybija się w tym utworze, jest anafora, czyli powtarzanie jednego lub wielu słów na początku wersów. Niemalże każdy z nich zaczyna się od słowa “wolę”. Czasownik ten dźwiga więc na swoich barkach cały ciężar znaczenia i wagę tekstu.
Szymborska stosuje w utworze epitety, które trochę łagodzą surowość jej języka. Pojawiają się więc takie przymiotniki jak “zielony”, “ciemne” czy “owadzi”. Zazwyczaj mają one na celu określić, o czym dokładnie mówi poetka, nie ma tu jednak rozległych, barkowych opisów. Brakuje także metafor czy personifikacji, autorka nie ukrywa swoich przemyśleń za pomocą oryginalnych zestawień słów.
Możliwości – interpretacja wiersza
Wiersz jest właściwie listą, swego rodzaju spisem tego, co wypowiadająca się w nim osoba woli od innych rzeczy. Podmiot liryczny opowiada o swoich preferencjach i wyborach, dotyczących spraw małych i banalnych takich jak ulubiony kolor zielony, od kwestii większych, a może nawet filozoficznych, na przykład moralne kwestie związane z wojną (“Wolę kraje podbite niż podbijające”). Omawianych przez podmiot liryczny zagadnień i poruszanych kwestii jest tu naprawdę wiele, ale wszystkie sprowadzają się tak naprawdę tylko do jednego – do swobody, do wolności, właśnie do wyboru, który powinien być w zasięgu każdego człowieka.
Z opisywanych rozważań i wyborów wyłania się nowoczesna kobieta, która ma własne zdanie na wiele tematów, a jej system wartości jest stały i oparty na bardzo konkretnych fundamentach wiążących się z moralnością i odróżnianiem dobra od zła. Wydawałoby się, że zestawienie osobistych preferencji, na przykład w kwestii ulubionych autorów książek, z tak ważkimi kwestiami jak wojna, jak wątpliwości moralne, może okazać się niewłaściwe i być zmieszaniem sacrum i profanum, ze szkodą dla tego pierwszego. Jednak w ten sposób podmiot liryczny – który może być utożsamiany z postacią samej autorki – pokazuje nam, że przecież na życie codzienne składają się właśnie wszystkie te sprawy, że codziennie występują obok siebie w sposób naturalny – drobne radości i wielkie tragedie. Nie ma możliwości rozdzielenia ich w życiu ludzkim.
Wiersz przekazuje także informację o tym, że człowieka definiują nie tylko jego wielkie czyny w ważnych sytuacjach, ale poznać go i jego system wartości można także w trakcie codziennych zajęć. Definiują go jego wybory, a każdy człowiek okazuje się być inny – choć taki podobny. Utwór opowiada więc o tworzeniu własnej tożsamości w oparciu o wolność wyboru, o codzienne decyzje w różnych kwestiach i pokazuje, że istota człowieka to zarówno ulubiony kolor, jak i pogląd w sprawie wojny pokoju na świecie. U Szymborskiej nie są one wartościowane, pojawiają się bowiem na tej samej liście.
Z utworu wyłania się więc bardzo konkretna postać – kobiety świadomej siebie i świata, oczytanej, kulturalnej, zapewne swobodnie poruszającej się w literaturze i w filozofii. Można ją nazwać intelektualistką, sprawnie formułuje ona swoje sądy i nie boi się ich wygłaszać. Wers “wolę śmieszność pisania wierszy” sugeruje, że osoba mówiąca w wierszu jest poetką i sama tworzy literaturę.
Utwór ten jest właściwie zapisem wyborów życia codziennego i pokazuje on, jak ważna jest możliwość wyboru nawet w pozornie nieważnych kwestiach. Autorka pokazuje, że wolność i swoboda to fundamenty życia ludzkiego. Daje także do zrozumienia, że wolność ta dotyczy także kwestii moralnych, ale często jest to kwestia opowiedzenia się po stronie dobra lub zła. Wiersz przybliża czytelnikowi podmiot liryczny,kobietę, zapewne samą Szymborską, która zawiązuje z odbiorcą intymną relację, wprowadzając go w świat swoich upodobań i przekazując wartości, które są bliskie jej sercu. Jedną z nich jest ta najważniejsza, o którą walczą ludzie na całym świecie – wolność.