Bolesław Leśmian to poeta tworzący w czasach dwudziestolecia międzywojennego, choć inspiracje do swych dzieł czerpał także z romantyzmu, baroku czy też Młodej Polski. Był on autorem kilku zbiorów wierszy, między innymi opublikowanego w roku 1938 (pośmiertnie) tomu Dziejba Leśna. Wywodzi się z niego omawiany utwór Szczęście, opowiadający o nieustannym poszukiwaniu radości oraz spełnienia, a także o przeszkodach, które stają człowiekowi na drodze.
Spis treści
Szczęście – analiza i środki stylistyczne
Wiersz Leśmiana ma budowę stroficzną, złożony jest z trzech zwrotek, liczących po cztery wersy o zróżnicowanej ilości zgłosek (od dziewięciu do dwunastu). Określonego rytmu nadają rymy w układzie krzyżowym, pojawiają się także dynamizujące wypowiedź przerzutnie.
Zastosowana przez poetę liryka ma charakter bezpośredni, podmiot liryczny ujawnia się czytelnikowi, jest to osoba rozważająca kwestie szczęścia. W tekście pojawiają się odpowiednie zaimki osobowe oraz czasowniki – podmiot wypowiada się w imieniu własnym, ale też drugiego bohatera (myślmy długo czekali, oprócz mego lęku). Obecne są także apostrofy, typowe dla liryki inwokacyjnej, inaczej zwrotu do adresata (Oprócz twoich łez, Ty masz duszę gwiezdną i rozrzutną, Słyszysz burzy świst?).
Bolesław Leśmian w swych utworach stosował zazwyczaj rozbudowaną warstwę stylistyczną, odwołując się do zróżnicowanych i licznych zabiegów artystycznych. Stan ducha podmiotu lirycznego oraz świat przedstawiony obrazują epitety (dusza gwiezdna i rozrzutna, pomieszane tchnienia), uzupełnione także przez porównania (wicher puka do drzwi, jakby przyniósł list).
Gwałtowność emocji oddają dynamiczne wykrzyknienia (jaki ruch w niebiosach!) oraz zadawane przez osobę mówiącą pytania retoryczne (Czy pamiętasz pośpiech pomieszanych tchnień?, Słyszysz burzy świst? I rozgrzesza nicość i zatraca kres?). Część zdań zakończona jest wielokropkiem – ten znak interpunkcyjny oznacza refleksję, urwaną myśl. Utwór ma przenośny, niedosłowny charakter, który autorowi udało się uzyskać dzięki metaforom (Ty masz duszę gwiezdną i rozrzutną) oraz licznym ożywieniom (Szczęście przyszło; Czemuż ono w mroku szuka treści; Wiatr do drzwi puka, jakby przyniósł list).
Szczęście – interpretacja
Tytułowe szczęście zazwyczaj przywodzi na myśl radość, zadowolenie, optymistyczny nastrój, którego jednak próżno jest szukać w omawianym wierszu Leśmiana. Podmiotem lirycznym jest mężczyzna, który swoje słowa kieruje do ukochanej kobiety. Podczas ich spotkania psuje się pogoda, jej załamanie zwiastuje nieuchronne nadejście trudności w ich relacji. Zbiera się gwałtowny, ulewny deszcz, a niebo ciemnieje za gęstymi chmurami, zrywa się także porywisty wiatr.
Zakochanych wciąż jeszcze łączy miłość, ale nie wydaje się być ona wystarczająca do osiągnięcia szczęścia, trapi ich smutek oraz dręczy przejmujące przygnębienie. Niezidentyfikowana wewnętrzna siła nie pozwala im upajać się uczuciem, coś ich hamuje. Podmiot liryczny opisuje swą ukochaną, nazywa jej duszę gwiezdną, jest wyjątkowa. Wspomina romantyczne spotkania oraz namiętność, która ich niegdyś łączyła, upojenie oraz poczucie jedności. Być może mężczyzna wyidealizował wizerunek kobiety, który po zderzeniu z rzeczywistością okazał się nie spełniać założeń, być może był to wynik długiego oczekiwania na ich związek.
Kiedyś miłość kochanków była bez wątpienia żywa, dająca radość – teraz jednak nie potrafią oni się nią cieszyć. Uczucie nie daje im szczęścia, wywołuje wyłącznie smutek, a nawet lęk. Mają świadomość, że nic nie jest dane raz na zawsze, jednak zamiast radować się tym, co mają obecnie, przejmują się przyszłością, obawiają się chwili, gdy miłość bezpowrotnie przeminie.
Strach odbiera im swobodę i powoduje tęsknotę za czymś nieokreślonym. Nie są oni ludźmi gotowymi przyjąć miłość do serca bezwarunkowo, bez zastanawiania się, co będzie jutro. Pragną szczęścia, które ułatwi im wspólne kroczenie przez życie, doda im sił i energii, jednak nie jest to jeszcze ich czas, być może ten czas już przeminął.
Miłość jest piękna, ale ulotna oraz nietrwała, z czasem zatraca się, zabija ją codzienna rutyna, wszechobecne pokusy. Aby dawała człowiekowi szczęście, trzeba nad nią ciężko pracować każdego dnia, podtrzymywać uczucie. W innym wypadku może przynieść efekt odwrotny od zamierzonego.
Podsumowanie
Omawiany wiersz Bolesława Leśmiana, Szczęście, został opublikowany dopiero po jego śmierci (dokładniej w pierwszą rocznicę), w zbiorze Dziejba Leśna. Utwory zostały zebrane przez Alfreda Toma, to on dokonał selekcji dzieł, wykorzystując te, powstałe w końcowym etapie twórczości artysty. Pod koniec życia wracał on w swych wierszach do młodzieńczych lat, wspominał relacje oraz nieudane związki. Charakteryzuje je dość pesymistyczna atmosfera, przygnębiający nastrój oraz przekonanie, że człowiek nie ma większego wpływu na swój los, jest jedynie przegraną marionetką, sterowaną przez siły wyższe. Szczęście jest stanem, do którego ludzie dążą, lecz czasami nawet pomimo żmudnej pracy, nie są w stanie go osiągnąć.