Tadeusz Gajcy to poeta znany jako przedstawiciel Pokolenia Kolumbów, czyli twórców, których początki dorosłości i debiuty przypadły na okres II wojny światowej, co znacząco wpłynęło na ich dzieła, a w przypadku niektórych także na życie. Nie wszyscy twórcy przeżyli bowiem wojnę. Sam Gajcy zginął w czasie powstania warszawskiego. Trudy konfliktu widać w jego dziełach, w ich katastrofalnym nastroju i ciężkich, skomplikowanych tematach. Jest to obecne także w wierszu „Widma”, który pochodzi z tomu o takim samym tytule i który powstał w roku 1943, rok przed tragiczną śmiercią poety.
Spis treści
Widma – analiza utworu i środki stylistyczne
W swoim utworze „Widma” Tadeusz Gajcy zastosował lirykę bezpośrednią, co oznacza, że podmiot liryczny ujawnia się w dziele. Poeta wykorzystał bowiem pierwszą osobę liczby pojedynczej i w tekście padają takie sformułowania jak „Mąciłem spokój rzeczy”, „Dzwony chłodziły mi szyję” czy „I wzywałem donośnym głosem”. Można zatem wnioskować, że czytelnik ma do czynienia z osobistym wyznaniem podmiotu lirycznego, z jego intymną opowieścią i refleksjami, do których nikt inny nie ma dostępu. Być może da się także utożsamiać osobę poety z podmiotem lirycznym.
Budowa wiersza „Widma” Gajcego jest raczej nieregularna. Całość podzielono na dziesięć strof, jednak mają one różną długość wersów. Każda strofa jest kolejną częścią rozbudowanej, katastroficznej opowieści. Co jakiś czas w dziele pojawiają się rymy, na przykład o układzie parzystym aa, ale są one zdecydowanie niekonsekwentnie stosowane przez poetę. Między poszczególnymi częściami pojawiają się też pojedyncze wersy. Nie ma w nich też regularnej liczby sylab, jest to zatem wiersz wolny i biały.
Gajcy stosuje w swoim wierszu liczne środki stylistyczne. Są to przede wszystkim barwne epitety, przy pomocy których podmiot liryczny opisuje świat przedstawiony. Pojawiają się zatem takie określenia jak „morowe”, „geometryczne”, „ceglasty”, „złowieszcza”, „sczerniałe” czy „martwe”. Za poetycką i przejmującą atmosferę w poemacie odpowiadają niezwykle rozbudowane metafory. Gajcy stosuje takie sformułowania jak „skrzypiący dawniej żywicą — dzisiaj błonami skrzydeł”, „Gdzie płaski wypasał krajobraz stulone uśmiechy wiosek” czy „Jabłko ziemi błądzące w zdwojonych mocnych obrotach”.
Dla lepszego zobrazowania swoich opowieści poeta stosuje także porównania, na przykład „Miasta pogięte jak muszle na czarnoziemnych wybrzeżach”, „ spod których łzy jak katedry”, „ściśnięta jak pięść” czy „jak obłoki wędrują nad światem”. Pojawiają się także akcentujące tekst powtórzenia, na przykład w pytaniu „Czy znasz ten kraj?”. W ten sposób autor stawia też przed czytelnikiem pytania retoryczne. Z rytmu wybijają w czasie lektury przerzutnie, takie jak w wersie „Właśnie mnie ciemność wydała nogom, u których po pięć/ palców węszących boleśnie”. Obecne są też liczne uosobienia, pojawiające się w takich zwrotach jak „Cicho ptaki ze smutku płakały”.
Widma – interpretacja utworu
W dziele Gajcego wyraźny jest katastrofizm i apokalipsa rozgrywająca się na oczach podmiotu lirycznego. Poeta stworzył rozbudowaną opowieść, w której realizm miesza się z fantastyką oraz grozą. Zastosował także wiele nawiązań do Biblii, przede wszystkim zaś jego dzieło przywodzi na myśl Apokalipsę świętego Jana i zawarte tam opisy końca świata.
Gajcy pokazuje w wierszu rzeczywistość, w której szatan objął władanie nad światem. Wizja piekielnych rządów jest zdecydowanie katastroficzna i apokaliptyczna. Inspiracją do nich zapewne były osobiste doświadczenia poety z czasów II wojny światowej.
Gajcy widzi w tym, czego doświadczył wyraźnego wpływu samego szatana, inaczej nie potrafi wyobrazić sobie bowiem źródła takiej nienawiści i okrucieństwa. Świat przedstawiony jest przerażający i tajemniczy, pełen okropieństw i zagrożenia. Podmiot liryczny staje się w nim wieszczem i próbuje przywrócić czytelnikowi wiarę i nadzieję na lepsze jutro, by nie poddawał się on doświadczonemu złu. Poeta przy pomocy tego dzieła próbował sobie poradzić z własnymi doświadczeniami z okresu II wojny światowej, w której zginął, walcząc w powstaniu warszawskim.