Tadeusz Różewicz to jeden z najbardziej znanych polskich poetów i twórców, a jego dzieła są głównie kojarzone z tematyką podejmowaną po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to Różewicz próbował znaleźć sposób na pisanie poezji w obliczu katastrofy, jaka spotkała cały kontynent. Do tego tematu nawiązuje także jego wiersz zatytułowany „W środku życia”. Ukazał się on po raz pierwszy w roku 1955, w tomiku, który nosi tytuł „Srebrny kłos”. Różewicz przybliża w nim punkt widzenia człowieka, który przeżył ogromną traumę, która na zawsze odmieniła jego życia. Warto zaznaczyć, że dzieło to opublikowano zaledwie dziesięć lat po zakończeniu II wojny światowej.
Spis treści
W środku życia – analiza utworu i środki stylistyczne
Różewicz w wierszu „W środku życia” zastosował lirykę bezpośrednią, co oznacza, że czytelnik ma wgląd w bezpośrednie i intymne przeżycia podmiotu lirycznego. Narrator ujawnia się w tekście, stosując pierwszą osobę liczby pojedynczej. Pojawiają się zatem takie sformułowania jak „znalazłem się”, „stwarzałem siebie”, „budowałem życie” czy „siedziałem na progu domu”. Widać zatem, że podmiot dzieli się z czytelnikiem swoimi własnymi doświadczeniami oraz refleksjami.
Budowa wiersza autorstwa Różewicza jest raczej nieregularna. Podzielono go na jedenaście strof, ale każda z nich ma inną liczbę wersów, w całości z kolei tekst składa się aż z sześćdziesięciu czterech linijek. Nie opiera się on o żaden system numeryczny, można zatem stwierdzić, że jest to wiersz wolny. Brakuje w nim też regularnych rymów stosowanych przez poetę w klauzulach, jest to także wiesz biały. Na uwagę zwraca także brak znaków interpunkcyjnych.
Surowa i prosta forma tekstu obejmuje także środki stylistyczne, jakie w swoim dziele wykorzystuje Różewicz. Nie ma ich bowiem zbyt wiele. Poeta najczęściej sięga po anaforę, czyli powtórzenie słów na początku wersu. Przykładem tego jest na przykład słowo „to”, które rozpoczyna wiele wersów w poemacie. Różewicz używa także epitetów, które kreują świat przedstawiony i pomagają czytelnikowi wyobrazić sobie konkretne jego elementy. Są to takie określenia jak na przykład „potrzebniejsza”, „cenniejsza”, „ludzkie”, „niepotrzebna” czy „ważne”.
W niemal każdej strofie poeta wykorzystuje też przerzutnie, przemieszczając całe zwroty do kolejnych wersów i wybijając w ten sposób czytelnika z rytmu w trakcie lektury. Widać to w takich fragmentach jak „ta staruszka/ która ciągnie na powrozie kozę/ jest potrzebniejsza/ i cenniejsza/ niż siedem cudów świata”. Różewicz sięga też po swego rodzaju uosobienie, nadając zjawiskom i rzeczom cechy ludzkie w takich sformułowaniach jak „milczało niebo” oraz „milczała ziemia”.
W środku życia – interpretacja utworu
Dzieło Różewicza jest przykładem tego, co dzieje się w umyśle człowieka, który przeżył ogromną traumę związaną z takimi wydarzeniami jak wojna czy ludobójstwo. W przypadku poety zdecydowanie była to II wojna światowa oraz holokaust, którego był świadkiem. Te doświadczenia wywarły ogromny wpływ na poetę oraz jego twórczość.
Wydarzenia w wierszu są według podmiotu lirycznego rzeczami, które nastąpiły po końcu świata i po śmierci. Wraz z wojną umarła bowiem znana rzeczywistość i zginął świat, w którym poeta dorastał. W związku z tym konieczne jest uczenie się od nowa rzeczywistości i stwarzanie jej.
Podmiot liryczny tłumaczy sobie poszczególne aspekty tego, co widzi, musi nazywać od nowa rzeczy i ludzi, na przykład własnego ojca. Na nowo chce poznać nawet najbardziej podstawowe wydarzenia, takie jak kwitnienie drzew i dojrzewanie owoców, jest to bowiem dla niego niezwykłe, że po takiej katastrofie jabłonie wciąż owocują, a świat trwa. Spokój otaczającego podmiot świata także wydaje mu się niewyobrażalny i nienaturalny po tym, czego doświadczył podczas wojny.
Podmiot liryczny nieustannie żyje też we wrażeniu, że jego życie jest zagrożone, a za każdym rogiem czyha niebezpieczeństwo. Tłumaczy sobie zatem, że ten czas już minął, ale traumatyczne doświadczenia są często silniejsze. Cały czas udowadnia sobie także, że życie ludzkie ma wartość, wbrew temu, czego był świadkiem w czasie wojny i okupacji.