Antygona Sofoklesa to jedna z najsłynniejszych i najbardziej kanonicznych tragedii antycznych. To opowieść o podstawowych wartościach ludzkich, takich jak odwaga, lojalność, męstwo, uczciwość, poświęcenie, moralność. O wartościach, które zostają poddane ciężkiemu sprawdzianowi, w którym jednostka musi zdecydować, czy podda się wpływowi i presji otoczenia, czy będzie trzymać się swoich przekonań, choćby miała to przypłacić najwyższą możliwą karą. Z antycznych dzieł wywodzą się najstarsze motywy literackie, z którymi mamy do czynienia w literaturze do dzisiaj.
Spis treści
Motyw samobójstwa
Z własnej ręki ginie kilkoro bohaterów Antygony. Przede wszystkim – tytułowa bohaterka. Nie jest ona w stanie pogodzić się z kształtem rzeczywistości i świata, w którym za akt szlachetności, zostaje skazana na męczeństwo. Co prawda nie usłuchała rozkazu władcy, natomiast zrobiła to kierując się najbardziej pierwotnym instynktem ludzkim – szacunkiem dla zmarłych. Nie wyrządziła przy tym nikomu krzywdy. Odebranie sobie życia stanowi więc w jej przypadku desperacki akt samostanowienia. Antygona nie chce, by została wykonana kara na kobiecie, która pochowała swojego potępionego brata, dlatego nie dopuszcza do jej wykonania. Jedynym na to sposobem jest odejście z tego świata na własną rękę. Życie odbiera sobie również Hajmon, czyni to z rozpaczy, kiedy dowiaduje się, że nie żyje jego ukochana. Również matka Hajmona, Eurydyka, ginie z własnej ręki. Czyni to również z rozpaczy po śmierci Antygony i Hajmona.
Motyw miłości
Na pierwszy plan tragedii Sofoklesa wybija się miłość Antygony do jej zmarłego brata, Polinika, którego Kreon okrzyknął zdrajcą i zakazał jego pochówku. Dziewczyna jednak nie potrafiła pogodzić się z tak niegodnym i drastycznym potraktowaniem brata i pochowała go wbrew woli władcy, za co została ukarana i w konsekwencji odebrała sobie życie. Miłością kierowali się również inni bohaterowie, Hajmon, który tak bardzo kochał Antygonę, że nie potrafił sobie wyobrazić życia bez niej, a także Eurydyka, która nie potrafiła wyobrazić sobie życia bez ich dwojga.
Motyw nieuchronności losu/przeznaczenia
Los pełni ważną funkcję w prawie wszystkich dziełach antycznych mistrzów, zwłaszcza w tragediach Sofoklesa. Przeznaczenie jest nieubłaganą siłą, która prze do realizacji własnej wizji losu każdego człowieka i nie ogląda się na nic, na szczęście jednostki, sprawiedliwość, godność, czy miłość. Człowiek nie jest w stanie mu się sprzeciwić, ponieważ im bardziej próbuje, tym gorsza w skutkach okaże się jego przyszłość. Zawsze okaże się, że swoim działaniem jedynie wypełniał wyroki losu, a nie je omijał. Człowiek jest więc ukazany jako istota tragiczna, której los jest przesądzony z góry, i który nie ma żadnego wpływu na jego kształt.
Motyw władzy
Antygona ukazuje, jak wielką odpowiedzialnością jest sprawowanie jakiejkolwiek władzy. Pokusy jakie ze sobą niesie, potrafią natomiast zaślepić człowieka, który zaczyna jej nadużywać, za co na pewno spotka go kiedyś nieunikniona kara. Tebami rządzi Kreon, który jest wierny rządom „silnej ręki”. Jest surowy i stanowczy, nawet dla swoich bliskich. Przestrzega wszelkich zasad, jednak owa skrupulatność doprowadza go w konsekwencji do sprzeniewierzenia się prawu boskiemu, które zawsze stoi ponad ludzkim. Zakazał pochówku Polinika, czym chciał udowodnić sprawiedliwość społeczną i polityczną, ale złamał obowiązek oddania honorów umarłym. Dopiero pod koniec dramatu Kreon zaczyna rozumieć, że to jego decyzja doprowadziła do wszystkich późniejszych tragedii.
Motyw poświęcenia
Antygona dokonuje w dramacie aktu najwyższego poświęcenia. Postępuje wbrew bezwzględnemu rozkazowi swojego władcy, chociaż wie, że prawdopodobnie czeka ją za to śmierć. Czyni tak jednak, ponieważ woli zginąć, niż pozwolić na pohańbienie ciała swojego brata. Poświęca się w myśl posłuszeństwa prawu boskiemu i ogólnoludzkiemu, moralnemu, sprzeciwiając się brutalnej fanaberii króla. Oddanie życia za drugiego człowieka, tudzież za wartości, które się w życiu wyznaje, to dowód gotowości do najwyższego poświęcenia. Ten motyw obecny jest w literaturze ogólnoświatowej, nie tylko w beletrystyce, lecz także w świętych księgach wielu religii.