Konrad Wallenrod – powieść poetycka autorstwa narodowego wieszcza Adama Mickiewicza to jedno z najciekawiej skonstruowanych dzieł, jakie spotkać można w polskiej literaturze epoki romantyzmu. Fakt, że jego główny bohater jest postacią niejednoznaczną, wymykającą się schematom nawet tak różnorodnej epoki, jaką był romantyzm oraz fakt, że całość dotyczy bardzo podniosłych spraw narodowych, sprawia, że ta powieść poetycka obfituje w przeróżne wątki i motywy literackie.
Spis treści
Motyw zdrady
Konrad Wallenrod jest w istocie zdrajcą podwójnym. Teoretycznie bowiem zdradza swój własny naród, by wstąpić w szeregi wrogiego Zakonu Krzyżackiego. Robi to jednak tylko po to, by zniszczyć Zakon od wewnątrz, więc zdradza również pod pewnym względem Krzyżaków. Umiera zdemaskowany jako szpieg i potępieniec. Trzeba zauważyć, że mimo że przyświecały mu szlachetne pobudki to jednak przez lata dopuszczał się wielu niemoralnych czynów wobec swoich rodaków.
Motyw miłości
Wallenrod zakochuje się z wzajemnością w litewskiej księżniczce, Aldonie, córce księcia Kiejstuta. Ich miłość kwitnie, w końcu zostają małżeństwem. Miłość jednak szybko okazuje się niemożliwa do spełnienia, ponieważ w Wallenrodzie zwycięża poczucie obowiązku i miłość do ojczyzny. Opuszcza on żonę wiedząc, że nigdy do niej nie powróci. Aldona jednak nie wyobraża sobie życia u boku innego mężczyzny, więc zawierza swoje życie Bogu i każe się zamurować w wieży niedaleko zamku, w którym urzęduje jej ukochany. Małżonkowie mają ze sobą więc kontakt, jednak wiedzą, że możliwość spełnienia ich małżeństwa przepadła na zawsze. Aldona umiera w niedługi czas po samobójstwie Konrada.
Motyw poezji
Sferę poetycką reprezentuje w dziele Halban, stary Litwin, również wyrwany z ojczyzny i osadzony wśród Krzyżaków. Pełni on rolę tłumacza, a później również opiekuna młodego Waltera. Dba o jego wychowanie i wykształcenie. Halban jest również wajdelotą, bardem, wędrownym poetą, który śpiewa swoje pieśni napotkanym ludziom. Mieszkając wśród Krzyżaków przy pomocy poezji uświadamia Walterowi, gdzie leżą jego prawdziwe korzenie, a także wpaja mu nienawiść wobec Niemców, którzy wciąż odbierali spokój jego ojczyźnie. Po śmierci Wallenroda Halban wyrusza na Litwę, by śpiewać o jego bohaterstwie i oczyścić jego imię.
Motyw moralności
Główny bohater poddany jest bez przerwy wewnętrznej walce. Cały czas toczy ze sobą duchowy bój, by przekonać się, czy wybrał dobrą drogę. Pamięta, że sprowokowały go do tego szlachetne pobudki, ale wie też, że po drodze do celu musiał krzywdzić własny naród, a przecież właśnie temu chciał zapobiec. Dręczą go myśli, że nawet jeśli osiągnie swój cel zostanie przeklęty przez rodaków. Dodatkowe wątpliwości budzi w nim fakt, że opuścił największą miłość swojego życia, czym doprowadził ją do załamania i wiecznego życia w nieludzkim odosobnieniu.
Motyw ojczyzny
To właśnie odpowiedzialność za ojczyznę zmusza Waltera Alfa do przemiany w Konrada Wallenroda i oddania swojego życia misji oswobodzenia Litwy. Miłość do własnego kraju okazuje się więc większa (ale też trudniejsza i bardziej wymagająca) od czysto ludzkiej miłości do drugiego człowieka. Sytuacja ta jest o tyle skomplikowana, że Konrad ze swojej ojczyzny został przemocą wyrwany jako dziecko, a o własnym kraju słyszał przez wiele lat jedynie z pieśni Halbana, co na pewno miało wpływ na odmienność jego perspektywy w myśleniu o Litwie. Ostatecznie jednak prawdziwe korzenie wzięły w nim górę i stanął do walki w ich obronie.
Motyw samobójstwa
Konrad Wallenrod zostaje w końcu zdemaskowany przez Krzyżaków i skazany na śmierć. Abyy uniknąć hańby wynikającej ze śmierci z rąk Niemców, bohater odbiera sobie życie samodzielnie w ostatnim honorowym geście swojego życia. Aktem tym pokazuje nie tylko to, jak ogromną niechęcią darzył Krzyżaków i jak wielkiego wysiłku musiało wymagać spędzenie wśród nich życia, lecz także to, jak ogromne emocje i napięcia targały nim od lat, co wpisało go w definicję typowego bohatera romantycznego.