Opowiadania Tadeusza Borowskiego stanowią w literaturze polskiej ewenement. Literatura wojenna i obozowa jest oczywiście obecna w naszej świadomości, lecz trudno o bardziej dotkliwe i drastyczne świadectwo tego, jak II wojna światowa ze wszystkimi swoimi okrucieństwami, wpłynęła na psychikę i pojmowanie świata pojedynczego człowieka. Tadeusz Borowski na własnej skórze doświadczył brutalności niemieckiego obozu koncentracyjnego, dzięki czemu mógł opisać swoje wrażenia w autentyczny sposób.
Spis treści
Motyw śmierci
Motyw śmierci w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego zdecydowanie wysuwa się na pierwszy plan. Śmierć towarzyszy bohaterowi na każdym kroku. Kiedy trafia do obozu koncentracyjnego, w każdej chwili widzi, jak ludzie umierają albo kierują się w stronę śmierci. Jego życiu, działaniom, myślom, stale towarzyszy dym wydobywający się z kominów krematoryjnych, świadczący o tym, że cały czas pali się w nich ludzi. Nie jest to więc śmierć zwykła, naturalna. Nosi ona znamiona zbrodni, jest wynaturzona, nieetyczna. Wynika z tymczasowej władzy, jaką jedni ludzie mają nad drugimi, z pychy, arogancji i niestosownego poczucia wyższości i władzy. Życie ludzkie przestaje mieć tutaj jakiekolwiek znaczenie, choć dla samych więźniów paradoksalnie staje się najwyższą wartością, dla której warto zniżyć się do hańby, niemoralności czy przestępstwa.
Motyw zlagrowania
Motyw stale przewijający się w literaturze obozowej, zupełnie nieobecny w piśmiennictwie i świadomości ludzkiej przed wybuchem II wojny światowej. Ludzie trafiający i długi czas przebywający w obozach pracy, w wyniku ciągłych upokorzeń, głodu, ciężkiej pracy, złych warunków życia oraz ciągłego stresu i zagrożenia, zmieniali się wewnętrznie. Dostosowywali się psychicznie do twardych warunków obozu. Przestawali przestrzegać zasad moralnych, stawali się czysto biologicznymi istotami, które, aby przetrwać, były w stanie nawet pogrążyć innych ludzi. W takich warunkach szczególną uwagę zwracały małe gesty solidarności, wsparcia, uczciwości czy dobra, ponieważ wymagały one dużo więcej odwagi i siły, niż te czynione w warunkach wolności.
Motyw miłości
Motyw trudny do zrozumienia w kontekście literatury obozowej, lecz jak najbardziej obecny w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego, choć nie tylko. Główny bohater zakochany jest w Marii, z którą w brutalny sposób zostaje rozłączony. Kocha ją jednak i myśl o niej pomaga mu przetrwać kolejne miesiące życia w obozie. Daje mu to nadzieję i siłę. W opowiadaniach Borowskiego przedstawione są różne oblicza miłości, związki zawiązują się pomiędzy więźniami i więźniarkami, niekiedy niestety mają wymiar patologiczny, na przykłąd gdy dziewczęta prostytuują się, by przeżyć lub uzyskać względy strażników. Miłość zostaje więc podeptana.
Motyw różnic narodowościowych i etnicznych
Opowiadania Borowskiego są kanwą do opisywania różnych narodowości obserwowanych w ekstremalnych warunkach. Oczywiście na przód wysuwają się Niemcy, którzy są sprawcami całego cierpienia i straszliwych zbrodni. Poza tym odznaczają się Żydzi, którzy są głównym celem eksterminacji nazistowskiej. Sam narrator jest Polakiem i z tej perspektywy opisuje swój los. Nie brakuje jednak w tej prozie również Rosjan, Białorusinów, Anglików, a nawet Francuzów czy Greków. Pokazuje to jak skomplikowane losy prowadziły w zawierusze wojennej różnych ludzi, by spotkali się w tak straszliwych warunkach.
Motyw dehumanizacja
Z opowiadań Tadeusza Borowskiego, choć nie bezpośrednio, przebija ton skrajnego pesymizmu w patrzeniu na to, co stało się z ludzkością. II wojna światowa i ogrom zbrodni, jakie ze sobą przyniosła, spośród których najgorszymi były te zdarzające się z obozach koncentracyjnych, wszystko to dowodziło jakiemuś metafizycznemu końcowi cywilizacji ludzkiej, pojmowanej jako kierującą się moralnością. Świat odarty został z ułudy, fasadowej szlachetności. Jedni ludzie po prostu mordowali innych, ponieważ uważali,że nie powinni istnieć. Z takiego doświadczenie ludzkość nie otrząśnie się już nigdy.