Potop Henryka Sienkiewicza zawiera szeroką perspektywę społeczeństwa polskiego połowy XVII wieku. Przy lekturze mamy okazję poznać postaci pochodzące z bardzo różnych grup społecznych, od króla, książąt i arystokratów, poprzez „zwykłą” szlachtę, na ludziach najuboższych i zwykłych przestępcach kończąc. Gama charakterów, które możemy napotkać na kartach drugiej części Sienkiewiczowskiej trylogii jest naprawdę imponująca. Oto najważniejsi bohaterowie Potopu.
Andrzej Kmicic – szlachcic, chorąży orszański. Człowiek młody, bardzo przystojny. O tyle odważny i nieustraszony, o ile porywczy, impulsywny i okrutny. W wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności okrywa się sławą zdrajcy narodu. Później, dzięki chęci zrehabilitowania się w oczach kochanej Oleńki, przechodzi przemianę wewnętrzną i staje się dojrzałym człowiekiem i świadomym patriotą. Dzięki swoim zasługom w czasie wojny polsko-szwedzkiej zostaje bohaterem i odzyskuje względy Oleńki.
Aleksandra Billewiczówna – szlachcianka pochodząca ze zubożałego, choć słynnego i powszechnie poważanego na Litwie, rodu. Dziewczyna piękna, mądra, roztropna i kochająca ojczyznę i Boga. W testamencie dziadka, Herakliusza, został jej zapisany los żony Kmicica lub siostry zakonnej. Nie podchodzi ona jednak do ukochanego bezkrytycznie, kiedy dopuszcza się on zdrady, odprawia go mówiąc, że odzyska jej względy dopiero w momencie, kiedy zadośćuczyni wszystkim ludziom, którzy przez niego ucierpieli. Po jego przemianie, oddaje mu całą swoją miłość.
Jerzy Michał Wołodyjowski – pułkownik wojsk hetmańskich. Ze względu na swój niewielki wzrost nazywany „małym rycerzem”. Jego cechą charakterystyczną jest poruszanie żółtymi wąsikami w nerwowych sytuacjach. To człowiek, który całe swoje życie poświęcił służbie ojczyźnie. Nie posiada własnej rodziny ani majątku, w każdej chwili gotowy jest do wypełniania wojskowych rozkazów. Niepokonany w walce na szable.
Jan Onufry Zagłoba – stary szlachcic charakteryzujący się korpulentną budową ciała i ciętym poczuciem humoru. Człowiek niezbyt odważny, niedobory heroizmu nadrabiający inteligencją i mocną głową. Kocha ojczyznę, choć ceni sobie również pełny talerz i kielich. Za przyjaciółmi jest w stanie skoczyć w ogień.
Jan Skrzetuski – główny bohater Ogniem i mieczem, w Potopie występujący tylko epizodycznie. Przykład rycerza idealnego. Szlachetny, odważny, mądry, gotowy do największych poświęceń dla ojczyzny oraz dla miłości.
Stanisław Skrzetuski – krewny Jana, stryjeczny brat. Słynny żołnierz, oficer wojska.
Janusz Radziwiłł – litewski magnat i arystokrata. Stary i doświadczony na różnych wojnach wódz. Człowiek obłudny, któremu nie zależy na dobru ojczyzny. W wojennym zamieszaniu dopatruje się jedynie szans na załatwienie własnych interesów. Przystaje do Szwedów w nadziei, że ci po zdobyciu Rzeczypospolitej, powierzą mu koronę tego kraju.
Bogusław Radziwiłł – krewniak Janusza, również książę i również zdrajca. Człowiek z jednej strony zniewieściały i przesadnie dbający o własną urodę, z drugiej rosły, silny, sprawny fizycznie i mający skłonności do okrucieństwa. Jest dwulicowy, kłamliwy i obchodzi go wyłącznie jego własne dobro.
Herakliusz Billewicz – nieżyjący dziadek Oleńki, który w swoim testamencie przeznaczył ją na żonę Andrzeja Kmicica. Człowiek cieszący się na Litwie sławą wielkiego wojownika i patrioty.
Tomasz Billewicz – miecznik rosieńki, krewny Oleńki, który sprawuje nad nią opiekę. Odważny, mężny i porywczy, jednak łatwo dający się oszukać i często przechodzący do działania, zanim zdąży się nad nim zastanowić.
Roch Kowalski – bardzo silny fizycznie żołnierz, który intelektualnie jest niemalże ułomny, przez co daje się wszystkim bardzo łatwo wyprowadzić w pole.
Augustyn Kordecki – kapłan, przeor na Jasnej Górze, który w trakcie oblężenia klasztoru częstochowskiego, staje na czele jego obrony. Człowiek niezwykle pobożny, prawy i odważny.
Jan Kazimierz – król Rzeczypospolitej Polskiej. Postać Historyczna.
Kiemlicze – przestępcza rodzina, ojciec i dwóch synów. To w ich kryjówce znajduje się i dochodzi do siebie Kmicic po postrzeleniu przez księcia Bogusława. Są to ludzie kierujący się wyłącznie chęcią zysku, nie liczący się z nikim, ani z niczym. Nie mają zasad. Później jednak pod wpływem Kmicica, biorą udział w ochronie króla przed zamachem oddziału szwedzkiego. W walce ginie stary Kiemlicz.
Charłamp – jeden z dowódców książęcych, pułkownik dragonów, przyjaciel Michała Wołodyjowskiego.
Burchard Miller – szwedzki generał, słynny wojownik i dobry żołnierz. Jeden z dowódców oblężenia Jasnej Góry.
Hieronim Radziejowski – największy zdrajca Rzeczypospolitej czasów potopu szwedzkiego. Postać historyczna.
Anusia Borzobohata-Krasieńska – uboga, młoda szlachcianka, przebywająca na dworze księżnej z powodu sieroctwa. Zakochuje się w niej Michał Wołodyjowski.
Księżna Gryzelda Wiśniowiecka – wdowa po księciu Jeremim Wiśniowieckim, bohaterze czasów powstania Chmielnickiego. Kobieta mądra i rozważna, wychowująca Michała Wiśniowieckiego, przyszłego króla Rzeczypospolitej.
Michał Wiśniowiecki – dziecko Jeremiego i Gryzeldy. Człowiek dzielny, chociaż zdradzający większe skłonności ku uciechom życia niż ku pracy, nauce i samodoskonaleniu. Przyszły król Rzeczypospolitej. Postać historyczna.
Jerzy Lubomirski – wielki hetman koronny. Wielki i doświadczony żołnierz, jednak człowiek zapatrzony w siebie i spragniony osobistych sukcesów, w imię zdobycia których jest w stanie nawet ryzykować losem ojczyzny.
Jan Zamoyski – brat księżnej Gryzeldy. Jeden z bogatszych magnatów. Człowiek spragniony pochwał i nieco narcystyczny. Kocha ojczyznę i jest w stanie za nią walczyć.
Arwid Wittemberg – stary i doświadczony dowódca armii szwedzkiej.
Karol X Gustaw – król szwedzki, na którego rozkaz odbywa się inwazja na Polskę. Postać historyczna.
Rzędzian – jedna z głównych postaci Ogniem i mieczem, w Potopie postać epizodyczna. Zubożały szlachcic, który niegdyś (w czasach powstania Chmielnickiego) służył przy boku Jana Skrzetuskiego.