Marcin Borowicz – pochodzi z rodziny zubożałej szlachty, gdzie był rozpieszczany i kochany. Źle znosi pierwsze lata nauki oraz śmierć matki. W Klerykowie daje się wciągnąć machinie rusyfikacyjnej, lecz w porę zmienia kurs swojego duchowego i emocjonalnego rozwoju. Zaczyna dostrzegać w sobie Polaka, interesować się rodzimą literaturą i sprzeciwiać rusyfikatorom. Jest zdolnym i ambitnym młodzieńcem, dobrym przyjacielem i wrażliwym człowiekiem.
Borowiczowie – rodzice Marcina, Helena i Walenty. Ubodzy gospodarze z Gawronek. Ojciec jest byłym powstaniem i więźniem politycznym, który stracił majątek przez patriotyzm. Matka skupia się na wychowaniu syna, którego bardzo kocha. Kobieta umiera przedwcześnie, a mężczyzna zamyka się w sobie przygnieciony frustracją i nadmiarem gospodarskich obowiązków.
Andrzej Radek – ubogi chłopiec z wiejskiej rodziny w Pajęczynie Dolnym, który przez przypadek zaczyna naukę. W szkole jest obiektem drwin, ale jego determinacja pozwala mu przetrwać wszystkie opresje. Jest bardzo ambitny, wytrzymały, potrafi być wdzięczny za udzieloną pomoc i przyjacielski. Nie jest w stanie wyobrazić sobie powrotu do życia na wsi, jest zdecydowany na zmiany w swoim życiu. Również gorliwy patriota, który bardzo dużo polskiej literatury odkrył samodzielnie.
Bernard Zygier – chłopak, który trafia do Klerykowa w siódmej klasie, ponieważ z poprzedniej szkoły został wyrzucony. Jest objęty specjalnym nadzorem, podlega wyjątkowej kontroli i dyscyplinie. Jest cichy, skryty, niezbyt towarzyski, nieco wyniosły. Na lekcji polskiego recytuje Redutę Ordona Adama Mickiewicza, co rozbudza w wielu uczniach uczucia patriotyczne.
Tomasz „Figa” Walecki – uczeń z Klerykowa charakteryzujący się bardzo niskim wzrostem, wysoką inteligencją i ogromną skłonnością do kłótni z nauczycielami i zuchwałego zachowania. Prywatnie bardzo oddany matce i pokorny wobec niej.
Anna „Biruta” Stogowska – pierwsza wielka miłość Borowicza, z którym nigdy nie zamienia ani słowa. Jest córką Polaka i Rosjanki. Skryta, tajemnicza i dumna. Znika wraz z rodziną na zesłaniu.
Antoni „Kawka” Paluszkiewicz – wiejski nauczyciel z Pajęczyna, który wciąga małego Andrzeja Radka w świat wiedzy, udziela mu pierwszych lekcji i pomocy materialnej.
Iłarion Stiepanycz Ozierskij -klerykowski nauczyciel rosyjskiego. Człowiek bardzo kompetentny, ale pozbawiony talentu dydaktycznego. Bardzo otyły i ofermowaty, jest symbolem nieporadności nauczycielskiej.
Sztetter – klerykowski nauczyciel języka polskiego, który wciąż znajduje się w szkole tylko ze względu na potrzebę utrzymania rodziny, gdyż nikt jego przedmiotu nie traktuje poważnie, a on sam nie czuje się poważany.
Kriestoobriadnikow – dyrektor klerykowskiego gimnazjum, rusyfikacja młodzieży jest jego życiową ambicją, gorliwy służbista.
Majewski – rusycysta. Polak, który wyparł się swojego pochodzenia i stał się gorliwym zwolennikiem Rosji, człowiek moralnie zupełnie zdegradowany.
Wiechowski – nauczyciel szkoły przygotowawczej w Owczarach. Człowiek skorumpowany, skłonny do przemocy wobec dzieci i słaby psychicznie.
Inspektor Zabielski – podstępny rusyfikator, który do mamienia młodzieży używa zachęt, nagród i przekupstwa.