Szatan z siódmej klasy Kornela Makuszyńskiego to jedna z najwybitniejszych i najbardziej znanych polskich książek dla młodzieży. To opowieść o młodości, niebywałej inteligencji, odwadze, roztropności i miłości. Jest w niej wszystko, co wiąże się z dojrzewaniem i wchodzeniem młodych ludzi w wiek dorosły. Przy tym powieść ta wpisuje się wspaniale w tradycje literatury młodzieżowej, czego dowodzi bardzo wiele zawartych w niej, znanych i rozpoznawalnych motywów literackich.
Spis treści
Motyw młodzieńczej miłości
Adam Cisowski jest bardzo kochliwym młodzieńcem, w dodatku do każdego zakochania podchodzi śmiertelnie poważnie. Wychowany na wzorcach romantycznych, w każdą relację angażuje się bardzo emocjonalnie, co prowadzi go nawet do próby utopienia się po kolejnym zawodzie miłosnym. Głównym jednak wątkiem powieści Makuszyńskiego jest uczucie, które rodzi się między głównym bohaterem a Wandą Gąsowską, córką właścicieli dworku w Bejgole. Ich miłość wpisuje się w motyw miłości młodzieńczej, pełnej emocji, porywów serca i dużego zaangażowania.
Motyw tajemnicy/śledztwa
Adam Cisowski stara się rozwikłać tajemnicę ukrytego w dworku w Bejgole skarbu. Staje się detektywem, a sposób jego rozumowania przywodzi na myśl najlepsze wzorce literackich detektywów, jak Sherlock Holmes, czy Hercules Poirot. W niektórych momentach jego zadanie wiąże się z zagrożeniem życia, co z kolei kojarzy Szatana z siódmej klasy z literaturą szpiegowską.
Motyw przyjaźni
Adam Cisowski, mimo iż jest najlepszym uczniem w szkole i ulubieńcem nauczycieli, nie spotyka się z niechęcią kolegów i koleżanek. Wręcz przeciwnie – garną się do niego, ponieważ chłopak jest bardzo pomocny i towarzyski. Koleżeńska solidarność to bardzo częsty motyw przewijający się w literaturze opowiadającej o młodzieży. Jej przykłady można odnaleźć choćby w Syzyfowych pracach Stefana Żeromskiego, czy Chłopcach z Placu Broni Ferenca Molnara.
Motyw bogactwa/chciwości
Chciwość jest główną motywacją bandytów, którzy wynajęci przez tajemniczego Francuza próbują w nieuczciwy sposób wejść posiadanie bejgolskiego skarbu. Stosują oni przemoc, podstępy i inne przestępcze metody, byle tylko osiągnąć swój cel. Wszystko to jednak spotyka się w końcu z odpowiednimi konsekwencjami, co podkreśla, że każde przestępstwo zostanie prędzej, czy później ukarane. Ten motyw w dużo bardziej rozbudowanej formie pojawia się m.in. w Balladynie Juliusza Słowackiego, czy w Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego.
Motyw genialnego młodzieńca
Adam Cisowski jest bez wątpienia jednostką wybitną. Wyróżnia się spośród tłumu rówieśników pod względem inteligencji i dojrzałości. Czyni go to godnym podjęcia się rozwiązania zagadki profesora Pawła Gąsowskiego. Angażowanie młodych nieprzeciętnie zdolnych jednostek do ambitnych zadań to częsty motyw literatury młodzieżowej, który pojawia się m.in. w powieściach Edmunda Niziurskiego.
Motyw młodości
Głównymi bohaterami powieści Kornela Makuszyńskiego są ludzie kilkunastoletni. Mimo to stawiają oni czoła problemom, z którym niejeden dorosły nie byłby w stanie sobie poradzić. Jest to podkreślenie niesamowitego potencjału, jaki niesie ze sobą młodość, a który może się przerodzić w coś naprawdę pożytecznego, wzniosłego i szlachetnego.