Tango jako groteska

Autor: Grzegorz Paczkowski

Groteska to kategoria estetyczna, nad której znaczeniem głowią się filologowie od lat. Jej jednoznaczne zdefiniowanie nie jest takie proste, jak mogłoby się to wydawać, ale na potrzeby rozpatrywania jej w przypadkach konkretnych dzieł literatury można powiedzieć, że jest to sytuacja, w której łączą się ze sobą sytuacje, wydarzenia, postacie lub nastroje skrajnie do siebie nieprzystające pod względem emocjonalnym, by wywołać jeszcze większą reakcję u odbiorcy. To kategoria bardzo popularna w literaturze XX wieku, pojawiła się również w Polsce. Dobrym jej przykładem jest m.in. dramat Sławomira Mrożka, pt. Tango. 

Tango jest dziełem groteskowym z samego założenia. Świat przedstawiony dramatu Mrożka jest bowiem światem zbudowanym w sposób paradoksalny, opartym na sprzecznościach, przejaskrawieniach i niedostosowaniu. Widać to przede wszystkim w relacjach rodzinnych w domu głównego bohatera, Artura. On sam, jako przedstawiciel najmłodszego pokolenia, zamiast buntować się i przełamywać wszystkie granice społeczne i wychowawcze, pragnie przywrócenia tradycyjnego ładu, który zaburzają jego rodzice i babcia. Ci z kolei są gorącymi zwolennikami walki ze stereotypami obyczajowymi, seksualnymi, generacyjnymi i społecznymi. Wszystko więc dzieje się na odwrót, niż w sytuacjach codziennych, do których przywykliśmy w świecie rzeczywistym. Babcia Eugenia ubiera się jak hipiska, a jej brat, Eugeniusz, jak zbuntowany nastolatek. Eleonora wraz ze Stomilem to para artystów, którzy dumni są z osiągnięć swojego pokolenia i pragną w tę samą stronę nakierować Artura. 

GroteskaTangu widoczna jest również na poziomie sytuacyjnym. Śmierć Eugenii przebiega w sposób, który mimo powagi takiej sytuacji, wywołuje w zasadzie śmiech. Kobieta w czasie dramatycznej przemowy Artura po prostu oświadcza wszystkim, że umiera i rzeczywiście to robi, chociaż nikt nie chce jej w to uwierzyć. W tym celu kładzie się na katafalku, który w domu obecny był od dekady. Kuriozalne było również jej zachowanie wobec Edka, którego uwielbiała, a nawet starała się naśladować. Znaczenie ma tu również finałowa scena, w której Edek tańczy z Eugeniuszem tytułowe tango nad zwłokami Artura, a cała rodzina bez słowa podporządkowuje się nowej sytuacji. To symboliczny wyraz tego, jak wstrząsające i zarazem trudne do zauważenia i wychwycenia mogą być momenty przekroczenia pewnych granic, spoza których nie da się już wrócić. 

Groteska w Tangu jest wyczuwalna w zasadzie na każdym kroku: od konstrukcji bohaterów i ich zachowaniach, przez świat przedstawiony, na wystroju ich domu kończąc. Mrożek użył tej kategorii estetycznej z pełną premedytacją, by uzyskać większą moc oddziaływania na odbiorcę i wzmocnić przekaz dramatu. Dzięki temu z Tanga jeszcze bardziej wypływa absurd współczesnego świata, jego pokrętność i paradoksalność. Miało to bardzo duże znaczenie w latach 60. XX wieku w Polsce, kiedy szara komunistyczna rzeczywistość również wzbudzała skrajne emocje swoją nieprzystawalnością do rozwoju cywilizacyjnego świata. 

Dodaj komentarz