Na Potop warto spojrzeć w kontekście całej trylogii Sienkiewicza, gdyż pod pewnym względem jest ona nierozerwaną całością. Wszystkie trzy powieści dotyczą trudnych momentów w historii Polski, która była narażona na utratę wolności. Jej obrońcy przedstawieni są jako ludzie zdolni do niewyobrażalnych poświęceń. Są to ludzie silni, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Świetni w walce, inteligentni, wierzący i zawierzający swoje życie Bogu, oddani dowódcom, pokorni, szlachetni.
Jest u Sienkiewicza bardzo dużo idealizacji, jednak ma ona konkretny cel. Mianowicie ukazuje, że Polska zrodziła przez wieki naprawdę wielu bohaterów, których potomkowie musieli, chociaż po części, odziedziczyć cechy i umiejętności przodków. Taki wizerunek obrońców ojczyzny ma więc dać do zrozumienia kolejnym pokoleniom czytelników, kim naprawdę są i skąd pochodzą. Jan Skrzetuski z Ogniem i mieczem, Andrzej Kmicic z Potopu, czy Michał Wołodyjowski występujący we wszystkich trzech tomach – to ludzie, którzy swoją ofiarnością, swoim poświęceniem, odwagą i miłością do ojczyzny mają stanowić pewien ideał patrioty. Żaden ideał nie jest możliwy do osiągnięcia w rzeczywistości, lecz dążenie do niego czyni każdego z nas lepszym.
