„Psałterz Dawidów” Jana Kochanowskiego został wydany w 1579 roku w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Jest poetycką parafrazą biblijnej Księgi Psalmów. Omawiany dziś „Psalm 136” sławi boskie stworzenie i obecność Boga w dziejach ludzi.
Spis treści
Psalm 136 – analiza utworu
Utwór Jana Kochanowskiego to psalm. Jest to liryczny utwór modlitewny, podobny do hymnu lub ody. Psalm jest pieśnią religijną o podniosłym charakterze. Adresatem zazwyczaj jest Bóg, czasem Jezus lub Maryja, bardzo rzadko człowiek. Wyróżnia się różne rodzaje psalmów, np. psalmy dziękczynne, mądrościowe, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, żałobne. Wykonuje się je przy akompaniamencie instrumentów muzycznych.
„Psalm 136” to przykład liryki inwokacyjnej. Utwór składa się z pięćdziesięciu dwóch wersów, a każdy z nich ma po trzynaście sylab. Nie zastosowano podziału na strofy. Rymy są parzyste.
„Psałterz Dawidów”, z którego pochodzi „Psalm 136” nie jest tłumaczeniem biblijnej Księgi Psalmów. Jest to jej poetycka parafraza. Pojawiają się więc zabiegi typowe dla dla Biblii. Jednym z nich są apostrofy np. „Chwalcie Pana z dobroci Jego nieprzebranej”. Innym biblijnym środkiem stylistycznym jest również szyk przestawny np. „żaden wiek litości Jego nie przebierze”, „ciału wszelkiemu jego żywność daje”. Oprócz nich zastosowano również powtórzenia np. „Boga, który jest Bóg nad insze bogi”, „Pana, który jest Pan nad insze pany”.
Ważne są także epitety np. „piękne niebo”, „wiecznej łaski”, „króle waleczne”. Obecne są metafory np. „lud swój z ich wyrwał okrutnej paszczęki”. Występują anafory – sześć wersów rozpoczyna się czasownikiem „chwalcie”, a dwadzieścia pięć wersów rozpoczyna się spójnikiem „bo”. Psalm jest rozbudowanym wyliczeniem boskich łask. Z racji tego, że Kochanowski żył i tworzył w XVI wieku, ówczesna polszczyzna różni się od naszej. Dlatego w utworze można odnaleźć archaizmy np. „insze bogi”, „pierworodzonych”, „wieku nie uczuje”.
Psalm 136 – interpretacja utworu
Kontekst
Jan Kochanowski wychowywał się w rodzinie katolickiej. W młodzieńczych latach pracował z dostojnikami kościelnymi, będąc ich sekretarzem. Przyjaźnił się z księżmi i biskupami. W swojej twórczości często odwoływał się do Boga. Jednym z jego najpopularniejszych dzieł związanych z religią jest „Czego chcesz od nas, Panie?”. Kochanowski po śmierci córki kwestionował swoją wiarę, jednak po przejściu czasu żałoby jego miłość do Boga wzrosła jeszcze bardziej.
Chwalmy Pana
Utwór należy do psalmów pochwalnych. Psalm otwiera łacińskie zdanie „Confitemini Domino, quoniam bonus”, co można przetłumaczyć jako „dziękujcie Panu, bo jest dobry”. Te słowa określają przesłanie utworu. Podmiot liryczny zwraca się do wiernych, by chwalili Boga za Jego błogosławieństwa i łaski. Osoba mówiąca w wierszu wymienia wszystkie dobre rzeczy, które Stwórca zesłał na ludzkość. Podmiot liryczny wyraża ogromną wdzięczność wobec Boga.
Wędrówka Izraelitów do Ziemi Obiecanej
Osoba mówiąca w wierszu odwołuje się do wydarzeń związanych z wędrówką Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej. W utworze wspomniane jest przejście przez Morze Czerwone. Gdy wojsko faraona dogoniło Izraelitów, Mojżesz wzniósł swoją laskę do góry, przez co wody morza się rozstąpiły, a Izraelici przeszli w bezpieczny sposób na drugą stronę. Egipcjanie nie mogli dogonić narodu wybranego. Wody ponownie się połączyły, a wojsko utonęło.
Morze Czerwone nie było dla Boga żadną przeszkodą. Izraelici, jako naród wybrany, mogli dalej kontynuować powinność, którą zesłał im Bóg. Przejście przez Morze Czerwone jest porównane do chrztu, który wyzwala od grzechu. Woda to oczyszczenie. To właśnie chrzest jest sakramentem, dzięki któremu chrześcijanie rozpoczynają swoją drogę w wierze.
Podmiot liryczny wspomina dobro, które Bóg dokonał dla ludzi. Stwórca nie jest obojętny, ludzkość jest dla Niego ważna. Dokonuje licznych cudów, dzięki czemu Izraelitom udaje się dojść do Ziemi Obiecanej. Wędrówka mogła wydawać się przekleństwem, jednak Bóg był przy swoich wiernych cały czas. Karał ich, kiedy się od Niego odwracali, ale też pomagał w przypadku trudności. Izraelici zrozumieli, że są narodem wybranym przez Boga.
Główny cel każdego człowieka
Najwyższym celem każdego człowieka jest wieczne życie z Bogiem. Droga do osiągnięcia tego jest trudna. Jednak trudności, próby i przeszkody umacniają człowieka w wierze. Izraelici przeżyli głód, pragnienie, jadowite węże, pogańskie ludy. Zdarzały im się słabości, jak każdemu człowiekowi. Odwrócili się od Boga, oddali cześć złotemu cielcowi. Jednak w każdej chwili mogli liczyć na pomoc Boga, który zawsze był blisko i udzielał wsparcia. Podmiot liryczny uważa, że boskie miłosierdzie jest wieczne. To, że Bóg nie dokonuje codziennie spektakularnych cudów, nie oznacza, że nie jest obecny przy ludziach. Codzienne chwile są dowodem na istnienie Boga.
Podsumowanie
„Psalm 136” upamiętnia losy narodu wybranego – Izraelitów. Stanowi to metaforę duchowej drogi chrześcijan. Człowiek znosi trudy i pokonuje przeszkody, by osiągnąć zbawienie, podobnie, jak Izraelici musieli przejść przez Morze Czerwone i wędrować przez pustynię, by być narodem wybranym i dotrzeć do Ziemi Obiecanej.