„Do gwiazd” to utwór miłosny oświeceniowego poety Franciszka Dionizego Kniaźnina. Utwór ma cechy poezji sentymentalnej ze względu na miłosną tematykę i nawiązania do przyrody. Kniaźnin przywołując obraz nocnego nieba, ukazał uczucia osoby zranionej przez nieszczęśliwą miłość.
Spis treści
Do gwiazd – analiza i środki stylistyczne
Utwór „Do gwiazd” to oda, czyli podniosły gatunek liryczny o charakterze pochwalnym. Wywodzi się ze starożytnej Grecji, gdzie była śpiewana, o czym świadczy sama nazwa. Pochodzi ona od słowa „aide” („pieśń”, „śpiew”). W związku z tym utwór ma harmonijną budowę i jest rytmiczny. Poeta nie zastosował podziału na strofy, a więc wiersz ma budowę stychiczną. Składa się z szesnastu wersów napisanych jedenastozgłoskowcem ze średniówką po piątej sylabie. Występują w nim rymy o układzie przeplatanym (krzyżowym), które nadają melodyjności.
To, co odróżnia wiersz Kniaźnina od klasycznej ody to tematyka. W starożytnej Grecji ody sławiły znaczące wydarzenia lub osoby, o dużych zasługach. U Kniaźnina chwalone są gwiazdy, co staje się pretekstem do refleksji o miłości.
Wiersz „Do gwiazd” należy do liryki inwokacyjnej, ponieważ jest zwrotem do gwiazd. Świadczą o tym tytuł, odpowiednie zaimki („cię”, „wy”), czasowniki w drugiej osobie („staczacie”, „rzucacie”, „ujrzycie”), a także fakt, że utwór otwiera apostrofa – „Skry złotej nocy, gminie jasno-lśniący…”. Utwór ma też cechy liryki bezpośredniej, ponieważ podmiot liryczny ujawnia się i wiadomo o nim, że jest nieszczęśliwie zakochany, co sprawia mu ból. Ze względu na temat wiersz można przyporządkować do liryki miłosnej, ponieważ podmiot liryczny wyraża tęsknotę za ukochaną i cierpienie spowodowane jej nieobecnością.
Utwór jest bogaty w środki stylistyczne, dzięki którym autor uzyskał obrazowy opis nocnego nieba, a także przedstawił uczucia podmiotu lirycznego. Pojawia się wiele epitetów (np. „złotej nocy”, „ogień drżący”, „niepomylne tańce”, „srebrne kołowroty”, „mrocznym ujęciem”, „gorejących ogniów”, „szczupłe okienko”). Wykorzystane zostały nacechowane emocjonalnie wykrzyknienia („Staczacie ciszkiem niepomylne tańce!”, „nie ujrzycie Kasi!”) oraz pytanie retoryczne („Blask swój rzucacie?”).
W czterech pierwszych wersach użyta została peryfraza, czyli omówienie. Poetycki opis zastąpił słowo „gwiazdy”. Do scharakteryzowania gwiazd poeta wykorzystał personifikację (uosobienie) np. przedstawiając gwiazdy jako tańczące. Zauważyć można także metafory takie jak: „gdy wszystkie ciała i tchnące istoty mrocznym ujęciem sen napawa mile”.
Do gwiazd – interpretacja wiersza
Utwór zawiera rozbudowany opis nocnego nieba, na którym znajduje się wiele gwiazd. Przygląda się im podmiot liryczny i podziwia ich piękno. Rozgwieżdżone niebo jest niezwykłe, ale to, co dla podmiotu lirycznego dodaje mu szczególnej wartości to fakt, że przypomina mu ono o chwilach spędzonych z ukochaną.
Podmiot liryczny zwraca się do gwiazd, jak do czegoś niesamowitego i wzbudzającego podziw. Są przedstawione jako lśniące drobinki zdobiące niebo, a także jako mieszkańcy niebios. Ich pozorny ruch zostaje wyolbrzymiony i przypomina podmiotowi lirycznemu taniec z ogniem. W nocy, kiedy jest ciemno, a większości ludzi śpi, gwiazdy uprzyjemniają życie tym, którzy są zbudzeni. Patrzenie na ten „wieczystych świateł orszak złoty” przynosi ukojenie i wzbudza zachwyt. Żaden człowiek nie może odmówić gwiazdom uroku, ale podmiot liryczny ma z nimi szczególną relację. Ze swoją ukochaną Kasią spotykał się właśnie pod osłoną nocy.
Wspólnie spędzone chwile były wypełnione szczęściem i przyjemnością, a zakochani z radością spoglądali razem na gwiazdy. Teraz, gdy podmiot liryczny rozstał się z kobietą, blask niesiony przez gwiazdy jest dla niego przyczyną cierpienia. Zamiast spać, podmiot rozmyśla o tym, co utracił. Poeta nie zdradza dlaczego ta dwójka nie jest już razem. Wiadomo jednak, że podmiot liryczny nie może spotkać się z Kasią i jest ona dla niego tylko wspomnieniem. Prawdopodobnie nigdy nie będzie mógł z nią być, co można wywnioskować po skali jego bólu. Być może uczucie między nimi wygasło, kobieta straciła zainteresowanie bądź nie mogą być ze sobą przez brak akceptacji rodziny.
Utwór „Do gwiazd” został wydany w 1779 roku jako część cyklu „Erotyki”. Franciszek Dionizy Kniaźnin swoją twórczością popularyzował w polskiej literaturze wiersze o tematyce miłosnej. Poeta chętnie sięgał po motyw nieszczęśliwej miłości. Miłość przedstawiana jest w zestawieniu z naturą, która na każdym kroku towarzyszy człowiekowi. To z kolei przywodzi na myśl poezję sentymentalną, czyli należącą do kierunku zwanego sentymentalizmem. Sentymentalizm pojawił się około lat 70. XVIII wieku w opozycji do klasycyzmu. Jego cechami charakterystycznymi jest odejście od chłodnego rozumu na rzecz uczuć, sielankowość, a także nawiązywanie do przyrody i folkloru. Niektórzy uznają go za formę przejściową między oświeceniem a romantyzmem. W Polsce czołowymi przedstawicielami tego nurtu byli właśnie Franciszek Dionizy Kniaźnin, a także Franciszek Karpiński.