Wiersz “Najkrótsza definicja życia” wyszedł spod pióra Józefa Barana. Jest to urodzony w latach siedemdziesiątych poeta i eseista, związany z Krakowem, a jego teksty stały się dla piosenkarzy i kompozytorów, takich jak na przykład Stare Dobre Małżeństwo. Jego wiersz – zgodnie z tytułem – stara się ująć to, jak tak właściwie powinno wyglądać ludzkie życie. W swojej definicji poeta skupia się na codzienności i rzeczach małych, które wypełniają życie człowieka i zajmują jego myśli.
Spis treści
Najkrótsza definicja życia – analiza utworu i środki stylistyczne
Podmiot liryczny w wierszu nie ujawnia się, poeta zastosował bowiem lirykę pośrednią i korzystał z trzeciej osoby liczby pojedynczej. Tytuł oraz tematyka utworu wskazują na to, że jego przedmiotem jest ludzkie życie, założyć więc można, że podmiotem lirycznym może być człowiek, jego uniwersalna figura, która podziela doświadczenie wszystkich ludzi i wyraża wspólną dla nich refleksję. Odbiorcą wiersza natomiast może być każdy, ponieważ zawarta w nim refleksja jest aktualna i uniwersalna dla każdego człowieka. Nie ma na świecie osoby, której nie dotyczyłaby bowiem definicja życia, którą podmiot liryczny próbuje w wierszu skonstruować.
Sytuacja liryczna jest także stosunkowo prosta do określenia – oto człowiek zanurzony w otaczającym go świecie, przeżywający swoje życie i próbujący określić, czym ono tak właściwie jest. By to opisać, poeta sięgnął do formuły wiersza wolnego, co oznacza, że jego tekst nie jest oparty na żadnym systemie numerycznym. Jest to także wiersz biały, ponieważ nie występują w nim żadne rymy. Podzielono go na cztery części o różnej liczbie wersów – dwie z nich są krótsze, dwie natomiast dłuższe. Wersy często złożone są raptem z jednego słowa, czasami z dwóch lub trzech, co sprawia, że wiersz cechuje charakterystyczny, niespokojny rytm. Oddaje to w pewien sposób niepokój, który wiąże się z ludzkim życiem, jego gwałtownością i nieprzewidywalnością.
W wierszu pojawia się kilka środków stylistycznych, takich jak epitety (codzienna krzątanina, ruchome piaski), które budują pewien obraz świata przedstawionego. Na warstwę poetycką tekstu składają się metafory, takie jak na przykład “ruchome piaski czasu” czy tautologia (“głowę głowieniem się nad”), które nadają wierszowi nowych znaczeń i głębi. Pojawia się także neologizm – “nadzieić oczy”, który oddaje nowe sensy i próbuje nazwać rzeczy występujące w sytuacji lirycznej wiersza, a które nie do końca da się przełożyć na rzeczywistość odbiorcy.
Najkrótsza definicja życia – interpretacja wiersza
Poeta próbuje w swym wierszu stworzyć jak najkrótszą i najprostszą definicję ludzkiego życia – chce uchwycić jej sens, istotę, znaleźć to, co jest w nim najważniejsze i najbardziej uniwersalne dla wszystkich ludzi na świecie. Chce także określić sposób, w jaki powinno się przejść przez życie właściwie, na czym powinno się skoncentrować swoje myśli i działania.
Podmiot liryczny w wierszu zwraca więc uwagę na to, że wszystko powinno pełnić jasno określoną funkcję i spełniać swoje zadania: “serce pukaniem do serc”, “głowę głowieniem się nad”, “nogi codzienną krzątaniną wokół mrowia spraw”. Podmiot patrzy więc na życie z perspektywy ciała, dzieli je na poszczególne fragmenty i określa ich rolę. Serce, głowa, nogi – wszystko to służy człowiekowi w określonym celu, który nie wiąże się tylko z fizjologią.
Z pomocą serca nawiązuje się bowiem relacje, głowa rozwiązuje dla nas różne problemy i zagadnienia, a nogi niosą człowieka tam, gdzie ma on swoje sprawy do załatwienia. Podmiot liryczny zwraca także uwagę na problem wciąż upływającego czasu, którego zostaje w życiu coraz mniej, z każdym dniem. Czas określony zostaje w wierszu jako ruchome piaski, bezlitośnie wciągające człowieka, co jest nawiązaniem do tego, że nie da się przed nim uciec i każdy podlega jego wpływom.
Jedynym sposobem na to jest być nieustannie zajętym, krzątać się, głowić, zastanawiać i w ten sposób nie zwracać uwagi na to, jak bardzo czas przecieka człowiekowi przez palce. To właśnie te codzienne zajęcia, prace i problemy podmiot liryczny wskazuje jako sens istnienia, jako najważniejszą część życia. Nie opowiada on bowiem odbiorcy o wielkich metafizycznych przeżyciach czy historycznych wydarzeniach, jako o tych, które stanowią istotę ludzkiego życia. Poświęcił on w wierszu uwagę drobnym, ludzkim sprawom, niewielkim problemom i zmartwieniom i uznał, że to właśnie one powinny znaleźć się w definicji życia.
Dopiero sam koniec ludzkiego istnienia – śmierć – powiązany jest w utworze z czymś większym, może mistycznym. Podmiot wspomina bowiem o napełnianiu się nadzieją i o strudze światła prześwitującą przez szczelinę w “Drzwiach Tajemnicy”. Drzwi te można interpretować jako śmierć i to, co dzieje się po niej z człowiekiem. Tajemnica oznacza, że tak naprawdę ludzie nie wiedzą co ich czeka, która religia mówi prawdę i czy w ogóle jest coś dalej. Jest to jednak według podmiotu niezwykłe wydarzenie, które zostało wyróżnione w wierszu graficznie, za pomocą wielkich liter.
Wiersz Józefa Barana próbuje stworzyć więc uniwersalną definicję ludzkiego życia. Zawiera w niej zwykłą codzienność, wskazuje na konieczność zajmowania sobie czasu i nie zwracania uwagi na jego upływ. Opowiada on o tym wszystkim z perspektywy ludzkiego ciała. Według poety na samym końcu tych codziennych zmagań czeka człowieka tajemnica, która jest nadzieją, napełniającą jego życie.