Księgi wtóre z 1586 roku to inspirowany dorobkiem Horacego zbiór najsłynniejszych pieśni Jana Kochanowskiego – wybitnego przedstawiciela renesansu, nie tylko na tle Polski, ale także całej Europy. W skład zbioru wchodzi refleksyjny utwór Nie porzucaj nadzieje, zawierający filozoficzne przemyślenia na temat ludzkiej egzystencji.
Spis treści
Nie porzucaj nadzieje – analiza i środki stylistyczne
Omawiany wiersz jest zbliżony budową do pozostałych pieśni, dzięki czemu cały zbiór ma bardzo spójny charakter.
Jako gatunek literacki, pieśń charakteryzują rymy, stroficzna budowa, występowanie refrenów a także odpowiedni rytm. Forma dzieła jest regularna i zgodna z kanonem – utwór ma charakter sylabotoniczny, o równomiernie rozmieszczonych akcentach. Złożony jest z siedmiu strof po cztery wersy – dwa pierwsze liczą sobie po siedem sylab, a dwie ostatnie natomiast pisane są jedenastozgłoskowcem.
Pojawiają się rymy typu parzystego. Intonacja jest harmonijna, nie występują przerzutnie, wykrzyknienia czy pytania, tempo nie jest zbyt dynamiczne. Dzięki temu wiersz jest klasyczny, melodyjny – nie tylko treścią, ale i wyważoną budową nawiązuje do filozofii stoickiej. Podmiot liryczny w wierszu to filozof, mędrzec, osoba o wielkiej wiedzy i życiowym doświadczeniu, znająca naturę świata. Nie można go wprost utożsamić z Kochanowskim, ale zbieżny światopogląd może to sugerować.
Osoba mówiąca stanowi część pewnej społeczności (z nas Fortuna w żywe oczy szydzi). Swoje słowa kieruje wprost do adresata, jest to więc liryka bezpośrednia, apelu (inaczej inwokacyjna). W związku tym pojawiają się liczne apostrofy (Nie porzucaj nadzieje, Patrzaj teraz na lasy, Ty nie miej za stracone), wprowadzające podniosły nastrój.
Kochanowski, poeta o wybitnych umiejętnościach posługiwania się językiem polskim, w tej pieśni ograniczył zastosowane środki literackie, aby nie zaburzyć równowagi między formą a przekazem. Dominują opisowe epitety (zimne czasy, piękny dzień, rozliczne barwy) oraz ubarwiające, plastyczne porównania (lasy, jako prze zimne czasy). Każda ze zwrotek jest odrębnym zdaniem, dzięki czemu pojawia się paralelizm składniowy. Warstwa leksykalna nie jest zbyt rozbudowana, dzięki czemu język jest nieskomplikowany, a przekaz czytelny dla odbiorów z różnych grup społecznych. Współczesny czytelnik może mieć utrudniony odbiór, z uwagi na występowanie słownictwa uznawanego obecnie za archaiczne, przestarzałe (z nienagła, moc najwiętsza).
Nie porzucaj nadzieje – interpretacja pieśni
Utwór stanowi apel o utrzymanie spokoju ducha, niezależnie od sytuacji, w jakiej się znajdujemy. Ma pozytywny, harmonijny wydźwięk. Kochanowski silnie inspirował się filozofią stoików – nurt ten głosił osiągnięcie szczęścia poprzez uciszenie emocji, wewnętrzną równowagę, moralną dyscyplinę i odpowiedzialne wykonywanie powierzonych zadań. Dzieje człowieka są zmienne, jego los może odwrócić się w mgnieniu oka, a chwile szczęścia zmienić się w chwile smutku. Niezależnie jednak od danej sytuacji należy pamiętać, że ona kiedyś przeminie, dlatego z każdej lekcji trzeba wyciągnąć nauczkę na przyszłość i patrzeć w przyszłość, nie rozpamiętywać przeszłości, tego co za nami.
Osoba mówiąca wykorzystuje zjawiska przyrody, aby opisać koleje ludzkiego losu. Wiosna budzi się po długich, zimowych miesiącach, kwitną kwiaty, a drzewa pokrywają się zielonymi liśćmi. Jest to metafora życia człowieka, które zmienia się niczym pory roku. Podmiot liryczny w swoich rozważaniach przywołuje zarówno mitologię, jak i chrześcijaństwo – tradycyjne opowieści i wiara nie wykluczają się.
Mitologiczna bogini Fortuna odmienia los według własnych upodobań, raz dając szczęście, a raz smutek. Bóg natomiast stanowi oparcie dla człowieka, który załamał się, zwątpił – daje nadzieję, że przyjdą lepsze dni.
Naszym zadaniem jest podporządkowanie się temu zmiennemu cyklowi, zachowując spokój i powściągliwość zarówno podczas wzlotów, jak i upadków. Postawa taka chroni przed rozczarowaniami i zawiedzionymi nadziejami, pozwala w harmonii oczekiwać weselszych czasów. Cnota natomiast jest najważniejszą wartością, co stanowi kolejne odwołanie do stoickiej filozofii. Jest trwalsza od materialnych dóbr.
Podmiot liryczny, pomimo wielkiej wiedzy i doświadczenia, nie wypowiada się z wyższością, nie patrzy na swoich odbiorców z góry. Jego słowa są życzliwe, chce prawdziwie pomóc adresatom uzyskać spokój i równowagę. Potrafi postawić się w ich sytuacji, ponieważ naturalny cykl obejmuje również jego.
Ważnym odniesieniem w pieśni jest motyw panta rhei – wszystko płynie. Twórcą tego określenia był Heraklit, a oznaczało ono, że wszystko przemija i zmienia się, a ta sama sytuacja nie powtarza się dwa razy. Nic nie jest w życiu pewne i niewzruszone, tym bardziej ważne jest, aby zapobiegać przesadnej euforii, a także głębokiemu smutkowi – łagodzenie emocji jest środkiem do uzyskania szczęśliwego, spokojnego żywota.
Podsumowanie
Jan Kochanowski, jako renesansowy poeta, odwoływał się w swoich dziełach do starożytnych dzieł i poglądów. Choć idee przedstawione w wierszu Nie porzucaj nadzieje pochodzą jeszcze a antyku, a sam utwór powstał w XVI wieku, to jednak jego przesłanie jest uniwersalne i aktualne także w dzisiejszych czasach.