Wiersz „Niepewność” Adama Mickiewicza jest jednym z utworów w cyklu „Sonetów odeskich”, które napisał pod wpływem podróży z Odessy na Krym w 1825 roku (okres rosyjski). Utwór nie należy to typowych tekstów autora. O romantykach mówiono, iż czują więcej, niż inni. Mimo to mówi o niepewności swoich uczuć, co stanowi główną problematykę utworu. Najbardziej znaną interpretację wiersza zaśpiewał Marek Grechuta.
Spis treści
Niepewność – analiza utworu
Utwór napisany jest jedenastozgłoskowcem ze średniówką po piątej sylabie. Ma sześć sześciowersowych strof.. Ze względu na silnie zrytmizowaną budowę i refren w postaci wersu „Czy to jest przyjaźń? Czy to jest kochanie?”, przypomina on piosenkę. Wers ten pojawia się w każdej strofie, nie jest to jednak pytanie retoryczne. Z treści utworu wynika, iż są one szczere i podmiot liryczny naprawdę nie zna na nie odpowiedzi.
Rymy w wierszu są parzyste, a ich układ to aabbcc. Wiersz nie jest sonetem (nie spełnia warunków gatunkowych, które w sonetach są bardzo dokładnie określone), mimo wydania go w ramach „Sonetów odeskich”.
Poeta zastosował mnóstwo środków stylistycznych. Wiersz oparty jest na zasadzie kontrastu, antytezy, co na poziomie struktury wzmacnia problematykę (niepewność). Pojawiają się hiperbole (np. „dla Twego zdrowia życia bym nie skąpił”), które mają podkreślić silne uczucia, które targają podmiotem lirycznym. Mickiewicz zawarł w „Niepewności” wiele epitetów (np. ”lekkim snem”, „żywsze serca bicie”, „śmiałej żądzy”, „wieszczy duch”), które uplastyczniają opis i nadają mu lekkości. Ważne są również metafory, które ukazują stosunek podmiotu do adresatki oraz nadają mu utworowi artystycznej głębi („bym był dla Ciebie zdrowiem i pokojem”, „wieszczy duch mymi ustami nie władał”).
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny wypowiada się w 1. osobie liczby pojedynczej („wzdycham”, „widzę”, „cierpiałem”, „czegoś mi brak”). Forma użytych czasowników świadczy o tym, że jest on mężczyzną. Sam podmiot liryczny jest zagubiony, mówi o silnych uczuciach do adresatki, która na pewno wiele dla niego znaczy. Ujawnia, że zajmuje się poezją („kiedym dla Ciebie piosenkę tę składał”, „jak na rymy wbiegłem”), co może świadczyć o autobiograficznym wymiarze wiersza.
Podczas podróży Mickiewiczowi towarzyszyła Karolina Sobańska (siostra bliskiego znajomego wieszcza, poety Henryka Rzewuskiego), do której prawdopodobnie zapałał uczuciem. Nie odwzajemniała jego uczuć, o czym chciała go uświadomić zauroczona w nim Joanna Zalewska. Pod wpływem tych dwóch relacji, niepewny swych uczuć, napisał „Niepewność”.
Niepewność – interpretacja wiersza
Ze względu na muzyczną interpretacja Marka Grechuty, utwór jest jednym z najbardziej znanych polskich wierszy miłosnych. Podmiot liryczny wyraża się o niej jednak w sposób nietypowy, opowiadając o swoich rozterkach, co nadaje mu prawdziwości. Cały czas zestawia sprzeczne uczucia, które odczuwa do adresatki. W swoim monologu stwierdza, że nie jest może zakochany, lecz nie ma stuprocentowej pewności co do czysto przyjacielskiego wymiaru ich więzi. Ukazuje sprzeczności ich relacji, które stanowią potwierdzenie i zaprzeczenie uczuć poety.
Każda strofa opowiada o innych sytuacjach, przez które nie wie, co czuje. Tęskni, lecz gdy ją widzi, nie traci głowy. Nie umie odtworzyć w głowie jej wyglądu, ale jest mu bliski. Gdy było mu ciężko, nie chciał się jej zwierzać, ale sam nie wie jak, przychodzi do niej.
W czwartej strofie narracja ta ulega zmianie. Podmiot pokazuje, jak bliska jest mu ta kobieta. Rzuca odważne deklaracje, jest gotów oddać za nią życie, iść nawet do piekła. Zauważa, że nie pała do niej wielkim uczuciem, nie pragnie jej, a mimo to jest mu bardzo bliska. W następnej strofie przywodzi sytuację, gdy kobieta dotknęła jego dłoni. Był wtedy szczęśliwy, spokojny, było mu błogo, lecz zmąciła te uczucia niepewność, czy jest to przyjaźń, czy kochanie.
Utwór nie przedstawia odpowiedzi, zostawia czytelnika z otwartą możliwością uznania, jak widzi uczucia poety. Odbiorca może dowolnie interpretować pytanie zadawane w ostatnim wersie. Ostatnie strofy wskazują jednak, że prawdopodobnie jest to miłość, której sam jeszcze nie dostrzega.
Przemyślenia, które nakłoniły go do napisania wiersza, mają luźny charakter. Mężczyzna w ostatniej strofie wprost przyznaje się, iż nie jest w stanie wyjaśnić, jak ułożył utwór. Mówi „Wieszczy duch mymi ustami nie władał” – oznacza to zaprzeczenie koncepcji furor poeticus Horacego, która zakłada, że tworzenie poezji wymaga natchnienia, którego obecność we skazanym fragmencie jest zaprzeczona. Swoje myśli Mickiewicz przelewa na papier w sposób naturalny, jest to wynikiem talentu autora, a nie szału poetyckiego. Stanowi to ważną myśl epoki romantyzmu, gdzie poeta był jednostką niezależną, indywidualną, która sama z siebie „widzi więcej” i nie potrzebuje natchnienia.
Ważną postacią w tych rozważaniach jest sama adresatka. Zwierzenie mężczyzny jest niejasne, sama też nie wie, czego się spodziewać po tych słowach. Nie wiadomo, jak ona widzi ich relację, jednak jeśli go kocha, może bać się odrzucenia z jego strony.
Wiersz „Niepewność” ukazuje prawdziwą naturę relacji międzyludzkich. Mickiewicz nie przedstawia tu miłości w sposób wyidealizowany, doskonały, a wręcz przeciwnie – pokazuje, że niepewność jest ich nieodzowną częścią. Uczucia są trudne do zdefiniowania, nie mają obiektywnych wyznaczników, granic. Gdyby tak było, podmiot liryczny nie musiałby się zastanawiać, jak nazwać emocje, które odczuwa względem kobiety. Utwór w pewien sposób uczłowiecza wieszcza, który według romantycznych koncepcji stoi ponad ludźmi, prowadzi ich, tu natomiast mówi, że jego niepewność jest dokładnie taka sama, jak innych.