Komizm w Tangu

Autor: Grzegorz Paczkowski

Komizm to bardzo szerokie pojęcie, które w literaturze określa wszystkie zabiegi stylistyczne i semantyczne, mające w w odbiorcy wywołać efekt rozbawienia. Komizm potrafi służyć bardzo wielu rzeczom, zarówno w warstwie formalnej, jak i znaczeniowej – ma wiele funkcji. Dobrym przykładem dzieła, które zawiera w sobie wiele rodzajów komizmu jest Tango Sławomira Mrożka. 

Istnieje wiele rodzajów komizmu. Najczęstszy i najbardziej efektywny jest komizm słowny, z którym mamy do czynienia już od pierwszych kwestii bohaterów Tanga. Kiedy Eugenia, Eugeniusz i Edek grają w karty, przy każdym sztychu używają sformułowań, które w ogóle nie licują z ich wiekiem, zachowują się jak dzieci, co w połączeniu z ich ubiorem wywołuje komiczny efekt. Zwłaszcza, kiedy bohaterowie poprawiają się, kiedy powiedzą coś zbyt „normalnie”. Wskazuje to na obecność w ich środowisku niemal jakiegoś obowiązku do wygłupów. Komizm słowny jest obecny zawsze w wypowiedziach Edka, nie tylko ze względu na jego uliczne i skrajnie nie pasujące do powagi sytuacji słownictwo, lecz także na fakt, że maksymy, którymi wydaje się kierować w życiu są banałami, które oprócz efektu brzmieniowego nie znaczą właściwie nic. 

Za przykład komizmu sytuacyjnego można w Tangu uznać jego główny wątek, czyli wymieszenia ról w konflikcie pokoleń. Stomil i Eleonora (a także Eugenia i wbrew sobie Eugeniusz) zachowują się w sposób młodzieżowy, są frywolni, nieraz wulgarni, nie przestrzegają żadnych zasad, do których przyzwyczajony jest przeciętny człowiek. Z kolei Artur, ich syn, tęskni za porządkiem, ładem i tradycją. Ten stan prowadzi do wielu komicznych sytuacji. Sztuczne „ubranie” rodziny w tradycyjne eleganckie stroje, w których nikt nie czuje się komfortowo, próba zrobienia sobie pamiątkowego zdjęcia zepsutym aparatem, śmierć Eugenii i to, że nikt na początku nie chce w nią uwierzyć, założenie Eugeniuszowi klatki dla ptaków na głowę, itp. 

Komizm charakterów wynika poniekąd z wyżej wspomnianego konfliktu pomiędzy przedstawicielami konkretnych pokoleń. Artur jest tradycjonalistą i uważa, że przez swobodę swojej rodziny, on sam nie ma się przeciwko czemu buntować, a przez to normalnie rozwijać. Komiczna jest Ala, młoda dziewczyna, która nie rozumie jeszcze na czym polega jej kobiecość, ale już pragnie wykorzystywać ją w kontaktach w mężczyznami, w dodatku w kontaktach uwodzicielskich, cielesnych, seksualnych. Komiczny jest Edek, ze swoją absolutnie prostą (wręcz prostacką) naturą, z frywolnością wykraczającą daleko poza ramy dobrego smaku; komiczne jest zachwycanie się nim, jakie uprawiają wszystkie kobiety w domu. 

Tango jest dramatem przejawiającym komizm na bardzo wielu poziomach. Sławomir Mrożek nie bez powodu nazywany jest mistrzem absurdu, groteski i komizmu właśnie. Okazuje się jednak, że ten uśmiech, którego doświadczamy w czasie lektury Tanga, jest uśmiechem gorzkim. Wszystkie te niedociągnięcia bohaterów, z których się śmiejemy, prowadzą bowiem do całkiem realnych i w ogóle już niekomicznych skutków. 

Dodaj komentarz