Odyseja jest jednym z głównych eposów kultury starożytnej. Co jednak to oznacza? Co sprawia, że dzieło Homera zaliczamy do tego właśnie gatunku literackiego? Badacze przez wieki analizowali to oraz inne dzieła i udało im się wyłonić wiele cech eposów, w które Odyseja wpisuje się idealnie.
Epos jest to utwór wielowątkowy i obszerny pod względem objętościowym, pisany wierszem. Same te cechy jednak nie odróżniałyby go, np. od poematu. Epos dodatkowo przedstawia fabułę, co z kolei jest cechą charakterystyczną dla epiki. Prezentuje najczęściej losy jakiegoś narodu lub inaczej pojmowanej zbiorowości, w przełomowym dla niej samej momencie dziejowym. Czyni to za pomocą głównego bohatera, który jest reprezentantem całej grupy lub generacji. Epos możemy poznać już na samym początku, ponieważ rozpoczyna się on od inwokacji, czyli zwrócenia się autora do bóstwa (lub innej instancji wyższej) z prośbą o wystarczające natchnienie, które pomoże mu ukończyć wielkie dzieło.
Sam narrator jest trzecioosobowy i wszechwiedzący. Nie uczestniczy bezpośrednio w wydarzeniach przez siebie opisywanych, opowiada historię nie angażując się w nią. Epos jest dziełem również charakterystycznym pod względem środków stylistycznych. Ciekawe są porównania „homeryckie”, które zostały tak nazwane na cześć autora, który używał ich jako pierwszy. Są to niezwykle długie i szczegółowe porównania. Oprócz tego ważne są retardacje, czyli szczegółowe opisy osób, miejsc lub przedmiotów, które umieszczane są w środku jakiegoś wydarzenia, w celu zawieszenia uwagi czytelnika i zbudowania napięcia.
Epos jest dziełem, którego świat przedstawiony balansuje na krawędzi realności i magii oraz mitologii, religii, baśni, podań i lokalnych legend danej społeczności. Realizm przeplata się w nim z wydarzeniami, postaciami oraz miejscami zupełnie fantastycznymi. Oba te światy wzajemnie przenikają się i na siebie nawzajem wpływają, co miałoby dowodzić odwiecznego współistnienia człowieka oraz bytów boskich na ziemi, przenikania się wymiarów.
Na tle powyższych wytycznych można stwierdzić, że Odyseja nie tylko jest eposem, lecz także, że to właśnie ona wyznaczyła wiele czynników i trendów, którymi kierowali się autorzy eposów w przyszłości. Homer uchodzi dzisiaj za twórcę, od którego wręcz zaczęła się literatura europejska, więc trudno się dziwić, że do dzisiaj w wielu dziełach pobrzmiewają echa wątków lub motywów zawartych w Iliadzie lub Odysei. Los Odyseusza wracającego do Itaki i przez dziesięć lat zmagającego się z przeciwnościami losu oraz gniewem i zemstą Posejdona stał kanwą, na której późniejsze pokolenia tworzyły pejzaż literatury europejskiej. Echa tych podobieństw możemy odnaleźć w dziełach tworzonych niemal do „przedwczoraj”, np. w polskiej epopei narodowej autorstwa Adama Mickiewicza – w Panu Tadeuszu.