Polska epopeja narodowa, którą jest poemat Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, pełna jest wszelkiego rodzaju symboli, odniesień i atrybutów, które związane są z Polską. W swojej pracy postaram się udowodnić, że w związku z tym można śmiało mówić o tym wielkim dziele jako o pewnym repertuarze zarówno materialnym, jak i intelektualnym, wszystkich rzeczy związanych z esencją bycia Polakiem.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, w jakim czasie i z jakich powodów w ogóle Pan Tadeusz powstał. Polska znajdowała się od kilku dekad pod zaborami, a kolejny zbrojny zryw niepodległościowy zakończył się sromotną klęską Polaków. Mickiewicz był już wówczas uważany za poetycki głos narodu, więc na niego kierowały się oczy przygnębionych rodaków. Poeta postanowił więc stworzyć dzieło, w którym co prawda zwróci uwagę na pewne przywary polskie, które mogą stać na drodze zjednoczeniu narodu przeciwko zaborcy, ale z drugiej strony, pokaże, jak bogata, piękna i wartościowa jest kultura i tradycja polska i że warto o nią walczyć do ostatniej kropli krwi.
Skupmy się na tej drugiej części. Pan Tadeusz w zasadzie od pierwszych słów staje się hymnem na cześć polskości. Kto bowiem nie zna pięknej inwokacji, w której Litwa podniesiona jest niemal do rangi idyllicznej krainy? Idźmy dalej. Kiedy Tadeusz wraca do Soplicowa i krząta się po pustym domu, jedną z pierwszych rzeczy, które robi, jest nakręcenie zegara, którego pozytywka wygrywa Mazurka Dąbrowskiego. Takich patriotycznych odniesień jest więcej. Dom Sopliców pełen jest portretów bohaterów narodowych oraz różnego rodzaju broni, należącej do przodków rodu. Kalejdoskop postaci, które pojawiają się w Soplicowie t w głównej mierze postaci szlachetne, będące reprezentantami dostojnych stanowisk i urzędów, które funkcjonowały jeszcze w przedrozbiorowej Polsce. Uwagę zwrócić należy również na podkreślenie skomplikowania „typowego” życiorysu polskiego patrioty, w który wpisane jest najczęściej wygnanie. Kulminacją tego wszystkiego jest jedna z ostatnich scen poematu, kiedy to Żyd Jankiel gra na cymbałach piękny koncert odzwierciedlający niejako trudny moment historyczny, w jakim znajduje się Polska, a potem wszyscy zgromadzeni w Soplicowie tańczą poloneza – najbardziej polski taniec, jaki istnieje.
Argumentów za tym, że Pan Tadeusz stanowi swego rodzaju literacki skarbiec symboli i atrybutów polskiego patriotyzmu istnieje wiele i nie sposób wszystkich ich wymienić jednym tchem. Myślę jednak, że te podane powyżej wystarczą, by przekonać czytelnika, że Adamowi Mickiewiczowi udało się w swoim poemacie w pewnym stopniu podsumować (w sferze symbolicznej rzecz jasna) to, z czym w danym okresie historycznym kojarzyła się Polska, czym Polska była i jak Polskę sobie wyobrażano. Ciekawą obserwacją jest na koniec fakt, że tak naprawdę zasób głównych symboli patriotycznych nie zmienił się do dziś w sposób znaczny, a większą różnicę stanowi to, w jaki sposób się do owych symboli odnosimy i w jaki sposób o nich pamiętamy.