Odwaga i jej brak określany często tchórzostwem to dwa zjawiska towarzyszące człowiekowi od pradawnych dziejów. Naturalny instynkt przetrwania wykształcił w nas system ostrzegawczy, który wywołuje w nas przerażenia, abyśmy byli zdolni do ucieczki, lub obrony przed niebezpieczeństwem. Jednak to, co czyni nas ludźmi odważnymi, to umiejętność zapanowania nad własnym strachem w sytuacjach kryzysowych.
Potop Henryka Sienkiewicza opowiada o szwedzkiej inwazji na ziemie polskie, która miała miejsce w połowie XVII wieku. W postawach Polaków odnaleźć można zarówno wielkiej odwagi, jak i haniebnego tchórzostwa. Wielką odwagą graniczącą miejscami z brawurą wykazuje się główny bohater powieści, Andrzej Kmicic. To człowiek nieomal szalony, który na początku staje po złej stronie konfliktu, jednak później zmienia się i rehabilituje w czasie obrony Jasnej Góry. Wielokrotnie rzucał się w wir największej walki, a także jako jedyny zgłosił się na ochotnika do wręcz samobójczej misji wysadzenia kolubryny, co przypłacił okaleczeniem i niewolą. Był to akt niezwykłej odwagi, która wymagała od Kmicica przezwyciężenia ogromnego lęku.
Przezwyciężyć lęku nie potrafił natomiast książę Radziwiłł, który w zamian za mętną obietnicę zysku, obawiając się bezpośredniego starcia ze Szwedami, poddał królowi Karolowi Gustawowi Litwę. Był to czyn haniebny, zakrawający na zdradę stanu. Tchórzostwo dopadło księcia w momencie jego śmierci, umierał bowiem przerażony własnymi czynami oraz wizją zbliżającego się Sądu Bożego.
Również w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego możemy odnaleźć wiele postaw zarówno odważnych,jak i tchórzliwych. Oba te bieguny przecinają się zresztą w osobie głównego bohatera – Cezarego Baryki. Młodzieniec ten, kiedy zostaje sam z matką w Baku, staje się arogancki, buńczuczny, pewny siebie. Jest to jednak pewność “papierowa” oparta bardziej na młodzieńczej potrzebie buntu, niż na przesłankach intelektualnych. Staje się nieposłuszny wobec matki i zaczyna fascynować się komunizmem. Kiedy jednak wybucha rewolucja i matka Cezarego umiera, do chłopaka dociera prawdziwy sens zarówno jego, jak i jej życia. Zaczyna się bać, ponieważ nie ma nikogo, kto mógłby go ochronić, a jego dotychczasowe ideały zawiodły go.
