Pan Tadeusz Adama Mickiewicza to polska epopeja narodowa, która ukazała się drukiem w 1834 roku w Paryżu. Poemat od razu odniósł ogromny sukces i do dzisiaj stanowi przykład jednego z najwybitniejszych dzieł polskiej literatury narodowej. Mówi się, że w Panu Tadeuszu Mickiewicz zawarł wszystko to, co jest najważniejsze w polskości. To wielowątkowa gałąź, w której mieści się nie tylko piękna historia, lecz także niezwykłe opisy przyrody i obyczajów polskich. Dzieło to wpisuje się w wielowiekową tradycję literacką pod względem zawartych w niej motywów.
Spis treści
Motyw miłości
Miłości w Panu Tadeuszu jest naprawdę dużo i to rozmaitych jej rodzajów. Jest oczywiście miłość damsko-męska w przypadku Tadeusza i Zosi (a także – w retrospekcji – Jacka i Ewy Horeszkówny), miłość czysto zmysłowa w przypadku romansów Telimeny, ale także miłość rodzicielska (Jacek Soplica), czy miłość większości bohaterów do ojczyzny i do wolności, którą im odebrano.
Motyw ojczyzny
Bohaterowie, Polacy i Litwini, żyją od kilku dekad pod zaborem rosyjskim. Mimo to ciągle żywa jest pośród nich tradycja czysto polska. Wciąż kultywują własną literaturę, własny język, przywiązanie do rodzimej religii, a także do obyczajów, które stanowią wielowiekową spuściznę po ich przodkach. Kultywowane są również tytuły i funkcje państwowe, jakie pełnili poszczególni bohaterowie przed rozbiorami. Wszystko to ma na celu podtrzymanie tożsamości narodowej i szacunku do korzeni i do ojczyzny, która miała się jeszcze przecież odrodzić.
Motyw polskiej szlachty
Szlachta polsko-litewska jest w Panu Tadeuszu opisana bardzo dokładnie na wszelkie możliwe sposoby. Czytelnik poznaje sposób życia szlacheckiego dworku, ale także zajęcia jego mieszkańców, ich myśli, poglądy, postawy, to jak spędzają czas wolny i czym się zajmują. Wyłania się z tego obraz grupy w większości bardzo dobrych i pięknych ludzi, którzy owszem, mają swoje przywary i słabostki charakterologiczne, ale w głównej mierze są uczciwi, waleczni, pracowici, religijni i szlachetni. Dworek w Soplicowie pokazany jest niemal jako idylla, w której życie toczy się według porządku wyznaczonego przez Boga i naturę.
Motyw Rosjan
Obecność zaborcy jest wyczuwalna na każdym kroku. Nie tylko w rozmowach głównych bohaterów, w opowiadanych przez nich historiach i wspomnieniach, lecz także zupełnie fizycznie. W okolicy Soplicowa stacjonuje bowiem oddział carskich wojsk, który włącza się do walki, gdy zostaje powiadomiony o bezprawnym najeździe na Soplicowo. Rosjanie pokazani są jako mierni żołnierze, których przewaga polega tylko na liczbie, a nie na umiejętnościach, czy też duchu walki. Carska Rosja jako aparat państwowy, który doprowadził do rozbiorów Polski jest przedstawiony jednoznacznie negatywnie.
Motyw zemsty i przebaczenia
Gerwazy Rębajło poprzysiągł zemstę na Soplicach po tym, jak dawno temu Jacek Soplica zabił jego ukochanego pana – Stolnika. Klucznik przez wiele lat żył podtrzymywany chęcią dokonania ostatecznej zemsty, co zresztą stało się główną siłą napędową niechęci jaką zaszczepił w Hrabim. To ostatecznie doprowadziło do tytułowego zajazdu. Kiedy jednak Polacy zjednoczyli się przeciwko Rosjanom, a umierający Ksiądz Robak wyznał mu swoją prawdziwą tożsamość i opowiedział własną wersję wydarzeń oraz historię swojego życia, Gerwazy zdecydował się ostatecznie przebaczył odwiecznemu wrogowi, czym umożliwił mu odejście ze spokojnym sumieniem.
Motywy romantyczne
Wiele jest w Panu Tadeuszu motywów charakterystycznych dla literatury epoki romantyzmu. Można powiedzieć, że najbardziej widać to w postaci Hrabiego, arystokraty znudzonego życiem i szukającego wielkich emocjonalnych uniesień. Porywa go niemal gotycka opowieść Gerwazego o Jacku Soplicy i Stolniku i decyduje się wziąć udział w zajeździe, który ma dla niego w dużej mierze wymiar romantycznej przygody. Jest Hrabia również artystą, człowiekiem wrażliwym nie tylko na sztukę i przyrodę, lecz także na kobiece wdzięki. Zakochuje się często i mocno, np. w Telimenie, która okazuje się wiarołomna. W myśl romantycznej postawy nie waha się również wyruszyć zagranicę, by wziąć udział w walkach Napoleona, których celem miało być odzyskanie przez Polskę wolności.