Antyutopia to termin oznaczający coś przeciwnego wobec świata idealnego, który może istnieć wyłącznie w naszej wyobraźni, ponieważ zbudowanie go w rzeczywistości nie jest fizycznie możliwe. Czy jednak równie abstrakcyjne jest stworzenie antyutopii? Wielu tyranów na przestrzeni wieków próbowało udowodnić, że jednak nie, i unieszczęśliwiali miliony ludzi. Wojny, systemy totalitarne, głód, zagrożenie atomowe – wszystkie te elementy sprawiają, że współczesnemu światu zdecydowanie bliżej do antyutopii, niż do utopii. Wielu pisarzy próbowało ostrzegać społeczeństwo światowe przed takim stanem w swoich utworach. Najsłynniejszy stał się Rok 1984 George’a Orwella, który miał stać się ostrzeżeniem przed wpływem stalinizmu na Europę i świat. Jak się okazało – ostrzeżeniem niestety proroczym.
Fabuła Roku 1984 rozgrywa się w fikcyjnym państwie, Oceanii, zarządzanym przez Partię, którą z kolei włada mityczny Wielki Brat. Państwo to jest kwintesencją totalitaryzmu. Obywatele są kontrolowani na każdym kroku i pod każdym względem – Partia stara się sprawdzać nawet ich myśli. Propaganda cały czas pierze mózgi ludzi zmuszanych do codziennego oglądania telewizji. Całe życie człowieka jest właściwie z góry zaplanowane, a za wykroczenie poza schemat przewidziane są surowe kary. Obywatel nie ma wpływu na nic, choć wmawia mu się, że ma wpływ na wszystko. Obowiązuje nowomowa – specjalny zbiór terminów i sformułowań, które mają za zadanie odwrócić wartości, do których ludzie byli przyzwyczajeni od wieków. Władza wreszcie ucieka się do ordynarnych kłamstw i przemocy.
Główny bohater powieści, Winston Smith, uwierzył w to, że będzie potrafił wyrwać się z sideł systemu dzięki miłości. Okazało się jednak, że w totalitarnym państwie nie ma miejsca na tak ludzkie, indywidualne i autentyczne uczucia. Smith szybko został wydany, gdy zdradził się ze swoimi “wywrotowymi” poglądami, a potem spacyfikowany. Poddano go torturom, w wyniku których nie tylko zaniechał swoich poprzednich działań, lecz także zmienił swój światopogląd. Stał się gorącym zwolennikiem Partii i wyznawcą Wielkiego Brata. Trudno jest sobie wyobrazić gorsze miejsce do życia niż Oceania pod względem wolności obywatelskiej i ogólnoludzkiej. Świat wykreowany w Roku 1984 zdecydowanie można nazwać antyutopią.
Niestety również historia nie jest pozbawiona przykładów na to, że zdarzały się już ludziom przypadki, w których byli blisko od utworzenia na ziemi antyutopii idealnej. Warto przypomnieć sobie w tym kontekście choćby Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
