Żyd (Wesele) – charakterystyka

Autor: Grzegorz Paczkowski

Jedną z drugoplanowych postaci w Weselu Stanisława Wyspiańskiego był Żyd. Bohater ten służy przede wszystkim za uzupełnienie wielobarwnego i zróżnicowanego pejzażu ludzkiego polskiej wsi, gdyż Żydzi byli niegdyś jej stałym elementem. Wyspiański przy pomocy tej postaci przedstawia również pewien stereotyp postrzegania Żydów przez Polaków, a także pokazuje, jak naprawdę wyglądało funkcjonowanie przedstawiciela narodu żydowskiego w Polsce przełomu XIX i XX wieku. 

Żyd, zwany przez mieszkańców Bronowic również Mośkiem, jest karczmarzem. Znają go zatem wszyscy we wsi, choć nie wszyscy go lubią, głównie przez jego pochodzenie i wyznanie. Wszyscy jednak muszą w pewien sposób okazywać mu szacunek, ponieważ Żyd – i to jest to najważniejszy stereotyp, jaki pojawia się w Weselu – oprócz prowadzenia karczmy zajmuje się również lichwą, czyli pożyczaniem pieniędzy na bardzo wysoki procent. Z jednej więc strony społeczność Bronowic jest od niego w pewien sposób uzależniona, z drugiej strony właśnie z tego powodu nie darzy go przesadną sympatią, niektórzy czują się wręcz oszukiwani. Na to nakładają się uprzedzenia religijne, jakie panują między katolikami a Żydami od setek lat. 

Na powyższym tle zaskakująca jawi się jedyna – jak wynika z treści dramatu – rzeczywiście normalna i przyjacielska relacja Mośka, którą udało mu się zadzierzgnąć z… Księdzem. Okazuje się, że dla katolickiego kapłana nie ma problemu w utrzymywaniu kontaktów z przedstawicielem wyznania Mojżeszowego, a nawet w prowadzeniu z nim interesów. Obaj mężczyźni wspierają się nawzajem finansowo i odnoszą się do siebie z szacunkiem i sympatią. 

Żyd z Wesela Stanisława Wyspiańskiego jest człowiekiem inteligentnym, rozsądnym, potrafiącym zadbać o swoje interesy i na nich właśnie skupiającym większość swojej uwagi. Jest również przebiegły. Kiedy Ksiądz pragnie wyegzekwować od niego zapłatę za dzierżawę karczmy, ten twardo odpowiada, że nie zapłaci, dopóki chłop z Bronowic, Czepiec, nie uiści swojego długu wobec Żyda. To prowokuje sytuację, w której to Ksiądz przekonuje Czepca do spłaty długu, ponieważ wie, że ma w tym również swój interes, Żyd natomiast ma czyste ręce. 

Mosiek jest świadomy swojej inności i specyfiki sympatii i antypatii, którą wzbudza w mieszkańcach Bronowic. W związku z tym jego życie jest balansowaniem pomiędzy osiąganiem korzyści z prowadzonych interesów, a nie narażaniem się społeczności polskiej wsi zbyt mocno. Przy tym wyróżnia się spośród zwykłych chłopów, sprytem, inteligencją i ambicją, dzięki której udało mu się w życiu osiągnąć stan dobrobytu. Był dobrym wzorem dla swojej córki Racheli, która z kolei pod względem indywidualnie zdobytego wykształcenia wyróżniała się spośród swoich wiejskich rówieśnic. Oboje byli równymi partnerami dla inteligencji, chociaż w jej oczach „umniejszało” im ich żydowskie pochodzenie. 

Podsumowując, można powiedzieć, że postać Żyda w Weselu to postać nieco przerysowana pod względem stereotypu, który funkcjonował (i w pewnym stopniu nadal funkcjonuje) w społeczeństwie polskim. Żyd kojarzył się z handlem, obracaniem (często nie do końca uczciwym) pieniędzmi, lub z prowadzeniem karczm i zajazdów. Mosiek Wyspiańskiego spełnia wszystkie powyższe warunki. 

Dodaj komentarz