Akademia pana Kleksa to niezwykła powieść autorstwa Jana Brzechwy, która po raz pierwszy do czytelników trafiła w 1946 roku. W zasadzie od razu zdobyła ogromną rzeszę fanów dzięki nieszablonowemu podejściu do tematu wychowania, kształcenia, czy edukacji. Można powiedzieć, że Ambroży Kleks zrewolucjonizował (albo przynajmniej próbował) podejście do dydaktyki. Powieść ma w sobie jednak dużo więcej wątków, motywów literackich i porusza dużo więcej tematów. Oto główne motywy literackie, jakie pojawiają się w Akademii Pana Kleksa.
Spis treści
Motyw nauki i szkoły
Nauka jest podstawą istnienia Akademii i jednym z głównych motywów powieści Brzechwy. To właśnie po nią przychodzą tam uczniowie. A w zasadzie nie po nią, tylko po sposób, w jaki jest im ona tam przekazywana. Nauka jest dla nich przyjemnością, uczą się poprzez zabawę, w pozytywny sposób zostaje pobudzona ich ciekawość otaczającego świata. Uczniowie aż rwą się do nauki. Uczniowie uczą się kleksografii, rozprostowywania liter i nawijania ich na wielką szpulę, geografię zaś poznają dzięki grze w piłkę nożną globusem. Dużo uwagi w Akademii poświęca się również sprawom wychowawczym, uczniom zaszczepiane są takie cechy jak koleżeńskość, akceptacja, poczucie własnej wartości, szacunek i pogodne podejście do świata.
Motyw nauczyciela
Ambroży Kleks wpisuje się bardzo odrębnie w nurt wszystkich nauczycieli, którzy dotąd byli przedstawiani w literaturze nie tylko polskiej, ale i światowej. Nie jest to poważny, surowy pedagog, który niemalże siłą wpaja swoim krnąbrnym uczniom zawiłą wiedzę o świecie. To barwny egocentryk, można by rzec – artysta edukacji. Jest wykształcony wszechstronnie i przekazuje swoją wiedzę uczniom niemal niepostrzeżenie, bawiąc ich, czy zabierając na niecodzienne wycieczki w ciekawe miejsca.
Motyw baśni
Uczniowie Akademii żyją w świecie baśniowym, ale to nie jedyne nawiązanie do tego motywu. Co ciekawe, wychowankowie Ambrożego Kleksa, dzięki magicznym właściwościom muru otaczającego szkołę, mają wstęp również do innych bajek i baśni. Na przykład Adaś Niezgódka trafia do baśni o Dziewczynce z Zapałkami, a także na samego Hansa Christiana Andersena. Taki zabieg ma zwrócić uwagę czytelnika na to, jak ważną częścią dzieciństwa jest element magiczny, sielski, bajkowy, odrealniony, nierzeczywisty. Powieść Jana Brzechwy doprowadza jednak ten wątek do nieco gorzkiego końca, ponieważ uczy także, że należy jasno oddzielić baśniowość od prawdziwego świata, wszak każda baśń prędzej czy później dobiega końca, czego emanacją w życiu każdego człowieka jest przejście z dzieciństwa i młodości w dorosłość.
Motywy walki dobra ze złem, zemsty i nienawiści
Ten motyw również zagościł na kartach powieści Jana Brzechwy, jak przystało na baśń z prawdziwego zdarzenia. Stronę dobra reprezentuje w tym przypadku oczywiście Ambroży Kleks, uczniowie i jego Akademia, a stronę zła – Golarz Filip i jego sztucznie stworzony chłopiec – Alojzy. Filip pała wobec Ambrożego nienawiścią i chęcią zemsty. Choć jego działania ostatecznie kończą się fiaskiem, to jednak doprowadza on do unicestwienia Akademii i do zakończenia pięknej przygody jej uczniów.
Motyw przypowieściowy
Funkcję swego rodzaju przypowieści moralnej pełni w powieści Brzechwy życiorys szpaka Mateusza. Jest ona bowiem pełna uniwersalnych postaci, ich zachowań i postaw, bardzo łatwo z niej także wydobyć pewne prawdy, które można zastosować w życiu każdego, nie tylko młodego człowieka. Dzieci mogą wywnioskować z niej, że nie warto na siłę buntować się przeciw rodzicom, kiedy jest się bardzo małym, ponieważ nie wie się wówczas wiele o świecie i łatwo wystawić się na jakąś krzywdę. Dorośli zaś, że o powierzane nam dary należy dbać z należytym szacunkiem.
Motyw przygodowy
Profesor Ambroży Kleks dba o to, by jego uczniowie nie popadli w nudę, dlatego też nauka w jego Akademii jest pełna spontaniczności, ciekawych przypadków i fascynujących przygód, do których zdecydowanie należą wizyty w fabryce dziur i dziurek, zajęcia lekcyjne ze szpakiem Mateuszem, czy podróże do światów innych bajek, które odbywa na przykład najlepszy uczeń Ambrożego, Adaś Niezgódka, by pozałatwiać dla swojego nauczyciela pewne sprawy.