Tango Sławomira Mrożka to utwór poświęcony konfliktowi pokoleń. Nie od dziś wiadomo, że młodzież ma zawsze odmienne patrzenie na rzeczywistość niż dorośli. Młodzi są pełni energii, otwartości, chcą poznawać świat i czerpać z życia pełnymi garściami, starsi są bardziej powściągliwi, skłonni do refleksji przed każdym działaniem, ostrożniejsi, bardziej doświadczeni. Jest to schemat, który jest tak stary, jak ludzka cywilizacja. Sławomir Mrożek w swoim satyrycznym dramacie postanowił sprawdzić, co by się stało, gdyby ten schemat odwrócić. Jak wpłynęłoby to na życie poszczególnych jednostek, rodzin, a nawet na funkcjonowanie całych społeczeństw? Tango wykorzystuje najbardziej znane motywy literackie i wywraca je na lewą stronę, by sprawdzić, czy wciąż są aktualne.
Spis treści
Motyw konfliktu pokoleń
Konflikt pokoleń jest głównym tematem utworu Mrożka. Jest on jednak ujęty dosyć specyficznie. Role bowiem zostają tutaj odwrócone. To starsze pokolenie charakteryzuje się cechami zwykle przypisywanymi młodym, a młodsze cechami przypisywanymi starszym. Stomil i Eleonora są antysystemowi, pogardzają jakimikolwiek zasadami, normami i konwenansami społecznymi, a nawet erotycznymi. Prowadzą otwarte małżeństwo, unikają odpowiedzialności za cokolwiek, nawet za własne dziecko, którym interesują się bardzo szczątkowo. Z kolei ich syn, Artur, to przykład porządnego człowieka i obywatela, któremu wygodnie żyje się w ramach stworzonych przez społeczeństwo. Nie widzi on sensu w buntowaniu się na siłę, dla samego buntu. Jest rozsądny, odpowiedzialny i poukładany. Gardzi stylem życia swoich rodziców, ich frywolnością i niedojrzałością. Nie poważa również artystów, w tym swojego ojca, który ma aspiracje teatralne. Młodzieniec twierdzi bowiem, że to właśnie artyści odpowiedzialni są za moralny i duchowy upadek epoki, w której wszystkim im przyszło żyć.
Motyw buntu
Artur w pewnym momencie buntuje się przeciwko porządkowi, a w zasadzie brakowi porządku, który panuje w jego domu. Usiłuje narzucić domownikom role adekwatne do pokolenia, które reprezentują. Ma to jednak bardzo powierzchowne skutki, po niedługim czasie wszystko wraca do poprzedniego stanu. Bunt charakterystyczny jest również dla rodziców Artura, Stomila i Eleonory, chociaż oni bunt wywiedli jeszcze z własnej młodości, bunt, który w nich nie przeminął, nie wyrośli z niego. Wyrażają go w kontestacji wszystkiego dookoła, a przede wszystkim ról, jakie próbuje narzucić im społeczeństwo – statecznych ludzi w średnim wieku, mieszczan pracujących na pewnych posadach, żyjących z dnia na dzień i troszczących się o swoje dzieci.
Motyw rodziny
Rodzina Artura jest zaprzeczeniem wszelkich zwyczajowych opisów rodziny, jakie znamy.Rodzina kojarzy się przeważnie z domem, porządkiem, bezpieczeństwem, ciepłem i miłością. W tym przypadku jest zupełnie odwrotnie. Członków rodziny Artura charakteryzuje brak poczucia odpowiedzialności za innych, wzajemna obojętność i niechęć do budowania wspólnoty i wspólnego życia.
Motyw władzy
W Tangu dokonana zostaje pewna bardzo ciekawa obserwacja dotycząca władzy. Władzę nad domownikami w pewnym momencie przejmuje Edek, charakteryzujący się płytkością intelektualno-emocjonalną oraz skłonnością do używania przemocy. Ma to pewien symboliczny wydźwięk. Władza totalitarna przejmuje bowiem władzę wówczas, gdy w społeczeństwie panuje nieporządek i marazm, gdy jego członkowie są bierni i nie działają wspólnie na rzecz dobra ogólnego. Edek w tym przypadku symbolizuje tępą siłę władzy, która w gruncie rzeczy nie ma zbyt pewnym fundamentów filozoficznych, ale która samą tylko siłą wprowadza własny porządek.
Motyw miłości
Artur bez pamięci zakochany jest w Ali – dziewczynie pięknej, lecz niezwykle próżnej i pustej, skupionej na odbieraniu ciągłych adoracji ze strony chłopaka, który tym samym syci jej próżność. Dziewczyna jest uzależniona od ciągłych komplementów. Zdaje sobie sprawę, że pociąga mężczyzn i w końcu wykorzystuje to – zdradza Artura, dla którego jest to ostateczny cios w samo serce. Miłość ta więc jest tragiczna i od początku skazana na porażkę.
Motyw tańca
Utwór Mrożka kończy się odtańczeniem przez Edka i Eugeniusza tanga nad ciałem martwego Artura. Jest to scena, która niesie ze sobą mnóstwo znaczeń. Najbardziej charakterystyczne jest skojarzenie z Weselem Wyspiańskiego i z motywem chocholego tańca, w który porywa zahipnotyzowanych gości muzyka wygrywana przez słomianego chochoła. Świadczy to o bierności społeczeństwa, którym bardzo łatwo jest manipulować.