W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza to jedna z najpopularniejszych i najistotniejszych powieści młodzieżowych i przygodowych, jakie udało się odnotować w literaturze polskiej. Dzieło na stałe weszło do kanonu lektur i od ponad stu lat wzrusza, bawi i przejmuje nowe pokolenia czytelników. Sienkiewiczowskie dzieło zostało również dwukrotnie zekranizowane. Staż i Nel natomiast pozostają jednymi z najbardziej lubianych bohaterów literackich.
W pustyni i w puszczy to dzieło fascynujące, które Henryk Sienkiewicz w dużej mierze oparł o własne obserwacje i doświadczenia z podróży po Afryce, które odbył pod koniec XIX wieku. Stąd też odniesienia do rzeczywistych wydarzeń i procesów zachodzących wówczas na Czarnym Lądzie, jak choćby budowa Kanału Sueskiego czy powstanie wywołane przez Mahdiego. Głównymi bohaterami powieści są dzieci: Staś Tarkowski i angielka Nel Rawlison, dzieci inżynierów pracujących przy budowie Kanału Sueskiego.
W wyniku niespokojnej sytuacji politycznej oraz spisku, dzieci zostają porwane przez wyznawców Mahdiego, islamskiego proroka, który próbuje wywołać wielkie powstanie religijne. Powieść to tak naprawdę opis kolejnych przygód i niebezpieczeństw, jakie napotykają na swojej drodze dzieci najpierw znajdując się w niewoli islamskich fundamentalistów, a później samodzielnie przemierzając afrykańskie pustkowia i bezdroża. Wszystko to dzieje się w malowniczych, choć ekstremalnych pejzażach środkowej Afryki, ze wszystkimi jej jasnymi i ciemnymi stronami. Staś i Nel napotykają na swojej dzikie ludy, umierających podróżników, islamskie osady i miasta, dzikie zwierzęta, z których kilka udaje im się oswoić, ciężkie choroby, egzotyczne owoce, itd.
Wszystko to składa się na wielką, fascynującą, choć przerażającą przygodę, która zyskuje na autentyczności przez fakt, że Sienkiewicz naprawdę podróżował po Afryce, widział na własne oczy spustoszenie wywołane powstaniem Mahdiego, zachwycał się dziką roślinnością i zwierzyną, odwiedzał różne miasta. W pustyni i w puszczy to powieść żywa, przy której nie da się nudzić. Oprócz fascynującej fabuły, posiada ona również aspekt edukacyjny – może być wstępem do głębszego zainteresowania się Afryką, jej przyrodą i historią.
Główne postaci skonstruowane są w ten sposób, że od razu obdarza się ich sympatią, która tylko wzrasta wraz z pokonywaniem przez nich kolejnych problemów i niebezpieczeństw. Wykazują się odwagą, rozsądkiem, lojalnością i odpowiedzialnością, które nawet niektórym dorosłym trudno jest w sobie odnaleźć.
W pustyni i w puszczy to lektura obowiązkowa nie tylko dlatego że znalazła się w kanonie szkolnym. Jest to fascynująca powieść napisana w taki sposób, że zarówno najmłodsi, jak i nieco starsi czytelnicy będą w stanie odnaleźć w niej bardzo dużo zabawy, wzruszeń i nauki. Powieść ta na długo obdarza swoich czytelników pięknymi wspomnieniami i fascynacją nie tylko postawą głównych bohaterów, lecz także groźnym i pięknym jednocześnie krajobrazem Afryki.